Boyoke Aung San Hi Chin Miphun Asi Tak Hnga Maw?

Laitlang ka um lio ah Boyoke Aung Sang hi Laimi a si. Asho Chin cithlah an si timi hi an rak chim lengmang. Sihmanh sehlaw, aho set nih "Chin" asinak an rak chim kho bal lo. "Chin asi an ti" timi lawng tein a dong peng.

Hi kong hi, hlathlai atlak taktakmi thil pakhat asi. Hi tuanbia hi, Magway Taing hrawngah va kal i, hlat ka rak duh ngai nain, tangka kan ngeih lo caah, ka rak hlat kho lo. Hi tuanbia hi a dik maw dik lo ti hlatnak ding caah cun, Boyoke Aung San a pa chuahnak khuaram ah kal a herh. An khua minung tuanbia le nunphung hlat a herh. Tar pawl interview tuah i, an "min sakning" le min sullam te hna hlat a herh. Cu ti hlathlai khawh ahcun, an tuanbia dik hi theih khawh asi men lai tiah ruahchannak a um. Caan le tangka tam ngai a dih a hau ding asi.

USA ka rat hnu zongah Boyoke Aung San te chungkhar hi Asho Chin cithlah an si timi an chim ka theih pah tawn. Cauk in rel ding aum lo caah, Oneline in Boyoke Aung Sang kong le a pa kong hi ka rel tawn theu.

Wikepedia i an tialmi tawite ah hitin an tial:

"Aung San was born to U Phar, a Myanmar-Chin lawyer, and his wife, Daw Suu in Natmauk, Magway District, in central Burma on 13 February, 1915. His family was well known in the Burmese resistance movement; his grandfather Bo Min Yaung fought against the Brirish annexation of Burma in 1886."

Hi ca te nih hin, Aung San pa cu, "Myanmar-Chin lawyer" asi timi a langhter. Myanmar ati duhnak cu, Kawlram mi tinak asi i, Myanmar-Chin nih a sawh duhmi cu, "Kawlram ummi Chin miphun" tinak asi.

Catialtu nih hin, Aung San pa hi "Myanmar-Chin lawyer" asi tiah a tial tikah, hi ca a laknak hi a hram a chim lo. Catialtu chimmi hi a dik ahcun, Aung San pa cu "Chin" bak asi tinak asi hnga. Aung San apu, Bo Min Yaung zong cu, dothlennak hruaitu a rak si i, Kawlram history ah kan rak cawn lengmangmi uar um taktakmi pa asi. Cu vial tiang lawng an tuanbia kan theih khawh. Hi pinlei ah tial lo mi tuanbia, ruah ding tuanbia thuk deuh in van ruah ka duhmi aum.

1. Natmauk khua

Natmauk khuapi hi Yin tiva kam, Pyay le Nyaung-U tlanglawnglam cung ah a um. Nichuah nitlak in kal ahcun, Pyawbwe le Magway lam cungah a um. Magway Taing nichuahlei kam deuh ummi asi. Magway Taing hi Asho Chin tampi an umnak asi.

Chin miphun tuanbia zoh tikah, rawn um zongah tlang deuh um aa thimmi miphun kan si. "Zei ruang dah Chin miphun hi tlang cung um an duh hnga?" timi an tuak tikah, "lunglen an hman tuk caah asi" ti tiang an ti phah.

Asho Chin zong hi, Kawlram a ronhnak hmun ah an um ko nain, Pegu Yuma he aa pehtlaimi tlang umnak deuh khua ah khua an sa hna. Abik in Taungdwingyi hrawng cu Asho Chin an tam taktaknak hmun asi tiah Mandalay University kan kai lio ah, ka hawipa Kawl pa nih a rak chim tawn. Chin Student Fellowship hruaitu zong Asho Chin asi i, Taungdwingyi lei in a rak kaimi asi. Natmauk khua hrawng zong hi Asho Chin tampi an umnak asi caah, Aung San pa U Phar hi Asho Chin si khawh taktak asi. Myanmar-Chin an ti tikah, Kawlram ummi, Kawl holh in a holhmi "Chin" asawh duhmi asi.

Natmauk Khua Aung San Chuahnak Inn

2. U Phar Min

Minung tuanbia ah min le a sullam hi an biapi tuk. Kawl nih "phar" "pha" timi min phun cu an hmang duh lo. Aruang cu "phar/pha" timi cu biafang thalo le dawhlo asi. "Pha-khaung, pha-te-mah, pha-tama" timi awchuah phun cu an remmi asi lo. Cucah U Phar hi, Kawl cithlah asi ahcun, hi min hi cu an sak lo hrimhrim lai.  Cun "pha" timi cu, "mi ningcanglo in, va tlonhtlamh le dinglo in thil vatuah" (pha an thiam) ti phun khi, hrawkhrol min a tlaimi biafang asi.

U Phar timi sak ding hi, Kawl caah asi kho lo. Cucaah hi biafang hi, Asho Chin ah zeidah asullam asi hnga timi hlat a herh. Asullam ka thei kho lo nain, U Phar timi hi, Kawl Min cu asi lo hrimhrim lai timi hi, 99% cu zumh ding tlak asi. Cucaah U Phar timi hi, Natmauk hrawnghrang ummi Kawl asilomi miphun min asi lai timi afiang. Cu miphun cu hlat tik ah, Asho Chin dah ti lo cu, puh ding an um lo. Cucaah U Phar min zoh in, Aung San hi Asho Chin asi lai timi zumh tlak asi.

3. Yangon Tarnu Bia

Rev. Dr. Clifford Van Thang nih bia le lampeh ah, Pu Sui Maung (LBC) nih a tonmi bia kong a kan chimh. Cu bia cu hlathlai (research) a phu taktak tiah ka ruah. Khuaruahhar "Oral tuanbia" (Ka tuanbia) asi. Achimmi cu hitin asi:

"Pu Sui Maung nih, Yangon ah mithi kan ngei i, ruak hummi caah zahphek kan cah lai tiah kan kal. Zahphek dawr ngeitu tar taktak nu a rak um. Cu tarnu te nih cun, 'Ka fale zei miphun dah nan si?' tiah a kan ti. 'Chin' kan si tiah kan leh."

Tarnu te nih cun aa thawh than i, "Aw..Boyoke Aung Sang apa miphun hawi maw nan si? Kan ngakchiat lio ah, Boyoke Aung San a pa "U Phar cu, ka pa he hawikawm tha tuk an si. Chin pei an si cu" tiah a kan ti ati."

Hi tarnu te hna hi a thi cang hnga maw? A thih rih lo ahcun, Aung San pa, U Phar tuanbia hi tling tein hal ahcun, Aung San te chungkhar kong hi, tling tein a chim khawh lai tiah ruahchannak a um. Hi tarnu te hi, aw hna rak lak i, hman hna rak thlak ahcun, Laimi caah rosung taktak asi hnga. Cu rosung cu Laimi nih zungzal in kan thlau thai lai timi phan a um ngai.

4. Asho Chin le Politics

Chin miphun lakah, Asho Chin hi politics ah minthangmi an si. Boyoke Aung San pu, Bo Min Yaung zong cu Mirang caan sau ngai dohtu asi. Aung San pa U Phar zong cu Sihni asi. Aung San zong Kawlram Independent pa asi. Aung San Suu Kyi zong nihin Kawlram ralkap uknak thlengtu asi ve than.  Keimah zong Aung San Suu Kyi le a vapa le a fale kha an inn ah lennak caan tha kan rak ngei bal i, zeitluk in dah a fim timi kha ka mit bak in ka hmuhmi asi.

CLCC (Chin Literature and Culture Committee) General Secretary a rak tuan balmi, Salai Tin Maung Oo hna hi June 26, 1976 ah Insein Thawnginn ah Gen. Ne Win ralkap cozah nih an rak thahmi asi i, hi pa hna hi a min a thang taktakmi siangngakchia hruaitu asi. U Thant ruak i buai lio ah an tlaihmi pa asi. Cu lawng silo in Mai Ni Ni Aung te hna chanthar mino ah a za taktakmi politician pakhat an si.

Politics zong hi cikawr in akalmi asi. Hi bantuk in politics ah Asho Chin pawl an rak cahnak tuanbia tete zoh tik zongah hin, Aung San te hna zong hi, "Asho Chin cikawr" an si ko lai timi hi, ruah awk aum. Zeicatiah "sakap pawng um ahcun sakah asi i, ngatlai pawng um ahcun nga tlai" si khawh phung hi, minung kan sining asi tawn.

Salai Tin Maung Oo (Ref. Chinlandguardian.com)

Ruah Awk

Kawlram tuanbia, nunphung le miphun sining hawih in zoh tikah, Kawlram hna i hruaitu si ding ahcun, atu kan chan tiangah "Tlangcungmi" si ding cu asi kho tuk rih lo. Hi thil sining hi U Phar chan zong ah asi ko lai. Aung San chan zong ah asi ko lai. Aung San Suu Kyi chan zong ah asi ko lai. 

Nihin ni ah hin, Aung San Suu Kyi thinlung ah Kawl ka si aa ti hnga maw? Asho Chin ka si aa ti hnga maw? Cucu a biapi taktak ko nain, a chim ngam lai ka zum tuk lo. Zeicatiah nihin ni ah, Chin ka si ti sehlaw, hmailei ahcun NLD hruaitu ah asi kho hnga maw? Kawl nih an hmang duh lai maw? Hmailei ah teh, Kawlram pumpi hruaitu ah an Kawl nih an hmang duh te hnga maw?" timi ruah ding tam tuk a um tikah, a thih lai dah ti lo ahcun, a chim ngam lai lo. Politics mit in zoh ahcun, mifim caah, chim phung zong asi lem lai lo. 

Cucaah Aung San te chungkhar hi Chin an si taktak hnga maw timi cu, chim, rel le hlathlai deuh cu a herh ngaingai. Hmailei DNA testnak hna tuah khawh tik ahcun, an tuanbia hi kan hmuh te khawh men ko tiah ruahchannak aum. Cu ruahchannak cu ataktak a can khawhnak hnga ding caah, chanthar Laimi mifim cathiam le hlathlaitu (researcher) hna kut ah, hi thil hi a ummi asi. Cu DNA hna in hniksaknak kan tuah khawh hlan chung ahcun, "An si kho men?" timi hrawng lawng in a dong peng khomi tuanbia pakhat asi rih.

Cucaah hi ka chimmi tuanbia le Wikepedia ah an tiami, Aung San pa U Phar i, "Myanmar-Chin" asi timi te hi, chanthar mino nih tam deuh le thuk deuh in hlathlai ding in a herh taktakmi rian nganpi pakhat asi. 

Nikhat khat ahcun "Boyoke Aung San hi Chin miphun asi tak hnga maw?" timi hi fian khawhnak lam aum te hmanh maw timi ruahchannak he!!!!

------------------------------

Zohchimi 

1. Aung San (ttps://en.wikipedia.org/wiki/Aung_San#Early_Life)

2. www.chinlandguardian.com

3. Interview with Rev. Dr. Clifford Van Thang on January 26, 2015. Columbus, Ohio, USA.

Facebook Nih Nuamhnak Azorter Maw?

Mi pakhat cu, "Ka hngilh kho lo" tiah aa caih lengmang ka theih. "Zei ruang dah na hngilh khawh lo" tiah ka hal. "Facebook ah, mi an thahmi le tihnungmi ka zoh lengmang le asi ko" tiah a ti. "Ziah cucu va zoh hlah law asi ko cu te?" tiah ka leh. "Zoh le ka duh; ka zoh ah le ka tih fawn; zoh le zaan ah ka hngilh kho lo" tiah ati. Cucu minung pumpak nunnak ah thil pawi ngai asi.

Asiahcun, "Facebook nih minung a nuamhter deuh maw? Asiloah kan i nuamhnak dah a zorter deuh?" Cucu pumpak nih ruah ngaingai a herhmi chan ah kan phan than cang.

Vawleicung thil hi, hman zia thiam ahcun an tha dih ngacha ko. A tha lomi cu an tlawm te. Asinain thil hi, hman zia thiam an har tuk. Facebook zong a thatnak a tam tuk nain, hman thiam lo ahcun nuamhnak nakin nuamhlonak deuh a chuak kho. "Nuamhnak kawl cu nuamhlonak" timi bia hi, Facebook ah a tling kho.

Facebook hi February 4, 2004 ah Mark Zuckerberg le hawi le 4 nih an dirhmi asi i, Mark Zuckerberg hi CEO asi caah, amah cem hi thlurmi asi. An dirhnak kum 11 fai asi. Nihin ni ah riantuantu minung 11,996 tluk a ngei. Kum khat an hmuhmi dihlak US $12.466 billion (2014) asi.

Bloomberg Businessweek January 16-22 kar i an tialmi ah, India ram lawng hmanh ah facebook hmangmi 300 million an um ti asi. Free Basics program tiang Facebook nih an tuah piak hna i, India ram ah company dang he buainak tete zong aum phah.

Facebook i an mission biafang cu "to make the world more open and connected" (Vawlei tam deuh onter le pehtlaihter) ti asi. An mission bantuk tein, nihin ni Facebook hmangtu hi an karh chin lengmang i, thlachiar hmangmi cazin zoh tikah, million 1,118 fai an si ti asi. Khuaruah har asi. Facebook cu "Ahuapmi a kau tuk" i minung duhmi a tling kho dih. Pumpak kong in ram kongkau in, a chia he a tha he a tling kho dih.

Asinain ahamngtu hna nih "Lungthin in aman tampi an cawi" ve ti asi. University of Michican study (2013) nih an hlathlainak ah, college siangngakchia kum rualral asimi Facebook hmangmi pawl hi, "An i nuam lo deuh chin lengmang" ti asi.

PLOS One nih ca an chuahmi (August 14, 2013) ah, "Nichiar te Facebook biaruahmi hi million 500 leng an si. Facebook hmangmi hna hi, caan khat hnu caan khat an i nuamhnak a zor i, an nunnak ah an i lungsi lo deuh chin lengmang" tiah an ti.

Vawleicung ah thilthar pakhat a chuah tikah, cu thilthar a tawngmi hna i an lungput le an i nuamhnak (happiness in life) hi mifimmi hna nih hlathlainak (research) an tuah tawn. Facebook kong zong hlathlainak an tuah. Biapi bik an theih duhmi cu, "Facebook nih, minung a nuamhter deuh maw" timi asi.

Hi bia hi, Facebook a tawngmi lawngte an hal hna. Facebook a tawngmi hi an rak i nuam ngai rua tiah ruah an si. A hmangmi zong nih nuamh ruah ah an hmanmi asi. Asinain aphi an hmuhmi cu khuaruah har asi.

 "Facebook a tawngmi hi an i lawm lo deuh i, an thin a hung deuh" ti asi. Nai ah Thawngpang pakhat an chimmi ah, "USA hi minung an thin a hung deuh chin lengmang" tiah an ti. Pa nakin nu an thin a hung deuh chin lengmang ti asi fawn. Aruang tampi aum lai nain, Internet le Facebook zong aa tel kho ve mi a si.

Denmark ram i Copenhagen Khualipi ah ummi, Happiness Research Institute nih November 2015 ah, Facebook hmangmi minung 1,095 lakah hlathlainak an tuah. Hi lak ah hin, 94% cu Facebook nichiarte a zohmi an si. Hi Facebook thumi cu, phu (2) ah an then hna.

Lungthin nuamhnak he aa pehtlaimi biahalnak an tuah hna i, cucu mark sangbik (10) in pek asi. Hlathlainak an thawk hlan ah, biahalnak an tuah dih hmasat hna. Cun ni (7) hnu ah cu biahalnak cu an hal than hna. Group pakhat cu zarh khat chung facebook an tonghter hna lo; adang pakhat cu nifatin an tongh ning kel tein an tonghter peng hna. Cu buu (2) hna an i nuamhnak mark an epchun hna i aphi an hmuhmi cu hitin asi.

1. Facebook atawng pengmi buu nih aa thawkka i an hmuhmi mark cu 7.67 asi i, Facebook nichiar te an hman bu in, an i nuamhnak a karhmi cu 7.75 a phan.

2. Facebook tongh an bantermi hna phu khat i a hramthawk an i lawmhnak an tah tikah, 7.56 lawng asi nain, zarh khat a liam tikah an i lawmhnak cu, 8.12 ah a kai.

3. Khuaruahhar ngai asimi cu minung 1,095 chungah, Facebook a chuahtakmi chungah 88% cu kan i nuam deuh an ti i, Facebook a thu pengmi chung ahcun ka nuam atimi cu 81% lawng an si.

4. Cun hi Facebook deklomi pawl cu, bia an khiahning a dik deuh; thil tuah tikah tha-thawhnak an ngei deuh; an thin a phang lo deuh; an lungre a thei lo deuh; an um a har lo deuh; an nunnak ah an lung a tling deuh ti asi.

An hmuh rihmi thiltha pakhat tu cu, minung pakhat i a lungretheihnak kha 55% cu Facebook nih a tumter khawh ve ti asi.

Happiness Research Institute lutlai (CEO) pa, Meik Wiking, nih a lu a phihnak cu a sau ngai nain, a tawinak in cun, hitin asi:

"Facebook tawngmi le tonglomi an thinlung umtuning hi ti aa dannak a ruang bik cu, Facebook reltu hna nih hin, social media chung minung hna le an mah kha an i epchun lengmang caah asi" tiah ati.

Ngaihchiat awk an ton le an ngaih a chia; thin hun awk an rel le an thin a hung; tih awk an rel le an thin a phang..." cuticun mi sining kha an i hrawm peng i, cu thil nih an i lawmhnak azorter ti asi. Facebook cu, "Nifatin nunnak taktak" (real life) asi tung lo i, cu thil cu hmannak taktak a tlawm tuk ti asi.

Cucaah Facebook hmangmi dihlak i 39% cu "An hawikawm tluk in kan i nuam lo" tiah an ruat ti asi.

Abuaktlak in zoh tikah, Facebook cu minung million tam tuk an i hrawmmi asi i, second pakhat ah hmanthlak le ca thawng tam tuk a lutmi asi. Cu vialte cu theih le rel cawk ding zong an si lo. Cu vialte ca le hmanthlak cu, minung nifatin nunnak ah, "aherhmi" le "a thahnemmi" an um fawn lo. Zoh nuam le rel nuam sawhsawh deuh lawngte an si.

Facebook a thatnak tampi a um nain, a thatnak nakin a chiatnak tu hi, pumpak caah a chuak deuh tiah ruah asi. Zeicatiah Facebook chung ca hna hi, ahman he hman lo he cawhhrup in an si. Computer nih le mi a hleng khawh tuk fawn. Mi nih an duh paoh in an tial i an thlah hna. A dik le diklo zohpiaktu le remh piaktu an um lo. A tha he, thalo he, a dik he dik lo he, mah duh carei in tial le thlahmi an si. Mi pakhat le khat duh poh i capo, i tinak, i siknak, i volhpamhnak, i sawiselnak, i thangthatnak le i cawnglawmhnak..ti'n a phunphun tein a um.

Cu vialte cu thawngpang an si nain, kan herh ngaingaimi thawngpang (news) an si tuk hawi lo ti asi. CNN, Fox, MSNBC, NBC le BBC tibantuk hna an si fawn hawi tunglo. Rel nuam le zohnuam tuk an si fawn; khulrang tuk in atu te thlakmi kha atu te ah chuah khawh colh an si fawn.

Cucaah athatnak cu chim cawk cu asi ve hnga lo nain, Facebook nih hin, minung thinlung nuamhnak cu a zorter bak ko tiah research tuahtu pawl nih an ti. Kan i nuamhnak ding caah ti'n Facebook ah an thu i an zoh ko nain, an comi taktak tu cu, lunglawmhlonak tu a tam deuh ti asi.

Facebook ruangah, nuva an i chawn ti lo; pa le fa an i chawn ti lo; u le nau an i chawn ti lo; an mah le Facebook cio ah an thu; Minung nakin Facebook kha hawi ah an i ser deuh cang i, Facebook ruangah "social buainak" tamtuk lehpek a chuak cang ti asi.

Cucaah mi tampi cu Facebook in an chuak cuahmah cang. Facebook a huami le zoh aa summi an tam chin lengmang. Asinain, "Mit nih vuai a ngeih lo" caah Facebook in a chuakmi nakin a lutmi hi nifatin te an tam deuh chin lengmang ti asi. Phundang in chim ahcun, "Facebook a rimi" an tam deuh chin lengmang.

Cu thil nih a langhtermi cu, vawleicung ah aa nuam lo mi an tam deuhdeuh; lungretheimi an tam deuhdeuh; thinphangmi an tam deuhdeuh; umharmi an tam deuhdeuh; thachiami an tam deuhdeuh" ti tu kha a rak si.

Careltu nangteh Facebook ah nikhat ah voi zeizat dah na thut? Suimilam zeizatdah na caan na pek? Voi tam deuhdeuh na thut i, suimilam tam deuhdeuh caan na pek paoh asi le "Na nuamhnak a tlawm deuhdeuh" ti kha theih ve ding asi ko. Minung cu kan i lawh cio lo caah, "Facebook nih nuamhnak azorter maw?" timi zong pumpak sining nih tampi a ngeih khawh ve men.

Ruah dingmi pakhat belte cu atang rih. Minung cu lawhnak tampi kan ngei hna. Mifimmi hna nih, hlathlainak (research) tha tein an tuah i an chimmi cu mi tam deuh caah a dik tawn. Mi tam deuh caah a dikmi cu, mi tampi sining nih an i hrawmmi asi ko ti asi.

Cucaah ruah a herh taktakmi cu, "Facebook na relmi nih an numahter deuh maw? Asiloah na nuamhnak a zorter deuh maw?" timi cu careltu pumpak nih ruah le tuak cu a herh taktak. Na nuamh deuhnak asi ahcun, rel ko law, na nuamhnak zortertu asi achun ban ding asi ko lo maw? Cucu a ho nih dah an in hnek in, an in thloh khawh rua hnga? !!!!

---------------------------------------

Zohdhihmi Ca

1.  Staying-off Facebook Can Make You Happier Study Claims
(http://www.independent.co.uk/life-style/gadgets-and-tech/news/staying-off-facebook-can-make-you-happier-study-claims-a6728056.html

2. Study Finds Quitting Facebook Makes You Happier and Less Stressed
http://www.huhmagazine.co.uk/10779/study-finds-quitting-facebook-makes-you-happier-and-less-stressed

3. Facebook Makes Us Sadder And Less Satisfied, Study Finds
http://www.npr.org/sections/alltechconsidered/2013/08/19/213568763/researchers-facebook-makes-us-sadder-and-less-satisfied

4. Facebook Use Predicts Declines in Subjective Well-Being in Young Adults

http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0069841#s2

5. Bloomberg Businessweek January 16-22 Chuahmi

Meiti Man Tlak Hi Atha Maw?

"Meiti hi vawleicung sipuazi a mawng biktu thil pakhat" asi caah, meiti man a tum le kaimi nih vawleicung sipuazi khi tam tuk a mersan khawh. Meiti man tum-kai mi nih, vawleicung sipuazi khi, zeidah a lawh i, hmailei ah zeidah a lawh te lai timi zong, a vuapvap in a hmanthlak a langhter khawh. Cucaah meiti man hi, vawleicung sipuazi mawngtu le sipuazi tahnak fung pakhat asi.

"Meiti man a tlakmi hi a tha maw?" tiah cun a cheu nih "A tha" tiah kan ti lai i, a cheu nih "A tha lo" tiah atimi kan um men lai. Mah le dirhmun hawih cio in kan lehmi aphi aa dang cio lai. Abuak tlak in zoh tik ahcun, a tlak tuk zong a tha lo i, a kai tuk zong a tha fawn lo. Chiatnak le thatnak an um veve.

Meiti man a kai tikah, a chuahtu le zuartu company caah a tha i, a cawtu caah a tha lo. A tum tuk tik ah, cawtu caah a tha i, chuahtu le zuartu caah a tha fawn lo. A laiva in um peng zong asi kho fawn lo. Zeicatiah meiti man cu vawleicung pumpi nih kan hman zat le cawk ning hawih in a kalmi asi caah asi.

Liam caan le nihin ni epchun tikah, nihin meiti man tlakning hi khuaruahhar asi. USA ka um chungah meiti man a kai bik lio caan hi 2007-2008 karlak asi. Iraq buai lio le Tuluk le Brazil le India sipuazi kai tuk lio asi.  Kha lio caan ah, Ohio i meiti man cu gallon khat ah $3.50 cung peng a rak si. Voikhat cu $4.15 tiang aphan. Nihin Ohio meiti man cu $1.23 tiang a tum. Store card in cawk ahcun $1.20 asi. Hihi rak ruah khawh lomi thil asi. Sipuazi thiammi hna zong nih hi tiang tum ding hi an rak ruat lo.

Meiti man a tlak tik ah, meiti chuahtu company tam ngai an rawk cang. Minung thawng tampi layoff an tong. Russia, Saudi Arabia le Iraq te hna cu an sipuazi zong a tumter phah. Meiti man a tlak ruang ah, cu hlan ah tangka a hlei in a ngei lengmangmi Saudi Arabia hmanh hi, 2015 kum dih ahcun cozah tangka chambaumi US$98 billions a phan cang i, Cozah tangka zatlomi hi 2016 ah a sang chinchin lai tiah ruah asi.

Kum zabu 21 nak vawlei sipuazi cu, sur bantuk in aa tlai dih cang. Ram khat sipuazi tlami nih ramdang a va hnursuan. Company pakhat sipuazi a tlakmi nih company dang a va hrawh chih ve than. Meiti man a tlak tikah, meiti chuahnak caah a herhmi thilri-thir, pipe, thirhri le seh phunkip- a chuahtu company vialte tampi an i rawk ve. Kan umnak ah a ummi Worthington Cylinder cu company lian taktak asi i, meiti lei thilri zong an chuah chih ve. 2014 in meiti man a tum tikah, an thilri tam chuah a hau ti lo i, voi khat ah minung 500 an rak layoff bal hna. Cu thil nih Columbus sipuazi tampi a rak tum ter than.

Midland ka lawn lio ah, Pu Bawi Hmun nih, "Meiti man a kai ahcun Midland cu an sipuazi a tha ti van thei te ko law, a tlak ahcun an sipuazi a chia tiah van thei te ko" tiah ati. Meiti man a tum caan le a kai caan paoh ah, cu biate cu ka thinlung ah a chuak tawn. Meiti man tlak cu, meiti tampi a chuahnak Midland hrawnghrang caah ahcun sipuazi a tla ti tluk asi i, Midland hrawng um mi vialte caah sunghnak nganpi asi. Texas State le USA ca zongah sunghnak pakhat asi.

Meiti man hi a tlak tuk tik ah, naite ah BP nih riantuanmi minung 4,000 rian kan ban hna lai an ti cang. Cucu BP riantuanmi dihlak i zatuak ah 16% an si. Cu bia an khiahnak cu, thla 19 chung meiti man a tlami i an dirhmun ruangah asi. BP hi 2016 chungah rian kan ban hna lai tiah ati hmasat bikmi meiti company an si. Cucaah company dang zong nih rian an ban than rih hna lai timi a fiang ko. Atuan le tlai, a tlawm le tam lawng asi cang.

2015 chung ah, vawleicung pumpi meiti riantuanmi 250,000 hi rian an ban hna tiah, Swift Worldwide Resources nih an ti. US Federal Reserve nih an tuaknak ah, 2015 ah hin USA ah meiti lei riantuanmi 600,000 tluk an um i, cu chungah minung 75,000 rian an ban hna ti asi. Mi pakhat thlahlawh hi abuaktlak in $108,000 asi i, US caah tax tam tuk an sung cang.

BP nih 2016 ah 4,000 kan ban hna lai tiah an timi chungah, US ram chung ah zeizat dah kan ban hna lai timi an chim rih lo. BP hi, Lower 48 le Gulf of Mexico i meiti cawhnak caah Houston ah headquarter a ngeimi an si. Meiti chumhnak sehzung lianpi zong an ngei.

Gulf of Mexico ah BP meiti cawhnak sehzung

Ohio zong hi, a liamcia kum 3 in meiti tam ngai a chuak i, company lianmi 3 tluk an lut. Minung thawng tam ngai meiti rian an tuan. Atu zong thinphan dailo an si ve hna. Meiti man a tlak ahcun meiti tambik a chuahnak Texas State hna cu rian zeimzawzat a zor lai ti kha, sipuazi thiammi hna nih an ti.

Mifimmi hna tuaknak ah, meiti man hi tengki pung pakhat ah $50 tang atolh ahcun company caah a miak lo ngai cang ti asi. Atu hi $40 tang asinak a sau ngai cang. Cucaah "2014 in USA ramchung lawngah meiti khur 1,172 an phih cang" tiah The Daily Caller News Foundation ah catialtu Steve Birr nih ca a tial. Tangka hram an chuahmi US$ 100 billion an sung cang ti asi.

Tutan meiti tlak hi a caan a sau bik i, ni 400 leng asi cang. 2008 ah meiti hring (crude oil) man a rak tla i, ni 150 lawng asi a kai than colh. Atu bantuk in meiti hring (crude oil) a rak niam fawn lo. Tlawmte atla ti bia asi. 2008 i meiti man a rak fahning cu chim awk thalo a rak si. August 4, 2008 hi meiti hring man fah cem ni a rak si i, tuanbia zoh tikah meiti hring tengki khat ah $145.29 a rak phan ti kan hmuh. 2011 tiang ah hin, tengki pung khat ah $113.93 asi rih. Cu hnu in a man akai kho ti lo. Atum pah ziahmah i, atu nihin ni dirhmun kan phan.

Nihin ni NASDAQ i meiti man hi tengki pung 1 ah $28 lawng asi. Kan hnu zarh ahcun, $26.5 tiang atum. $20 tang a tum te men lai tiah meiti lei company pawl cu an thin a phang ko. Meiti man a tum tuk ahcun, company dang tampi aa rawk chap kho tiah an ti.

Saudi Arabia meiti khur (Ref. globalriskinsight.com)

A pawi ngaimi pakhat cu zeitluk in a man a tum zongah, meiti lawng ah aa hngatchanmi Saudi Arabia nih meiti hi tam chinchin in a chuah; Russia zong nih a chuah ve. Russia le Saudi Arabia hi atu lio ah "Meiti ral an i tu" ti tluk an si. Khatlei ah Tuluk ram le Brazil ah sipuazi a tum tik ah, meiti an cawkmi tam tuk a zor. Nitlaklei ram nih Iran sipuazi an phihmi an van nunter than cang i, meiti tam chinchin a chuak lai i, meiti man hi zor chin rih dawh asi.

Russia ram Sakhalin-1 meiti cawhnak (Ref. bloomberg.com)

Tuluk ta asimi, vawleicung meiti company lian bik company pahnih, SINOPEC le CNPC (China National Petroleum Corporation) hna zong an rian a fum ngai cang caah, hi thil nih Tuluk ram sipuazi hi tam ngai atumter chap rih lai ti asi. 1990 hnu ah 2015 hi Tuluk ram GDP a niam bik kum zong asi an ti caah, cu thil nih meiti man hi a tumter deuh khawh men. OPEC ram, Russia le USA nih meiti chuahmi an thumh belte ahcun a man an kaiter khawh. Culo poah ahcun meiti man tum ngai dawh asi rih.

South China Sea ah Tuluk meiti cawhnak

Hi ti ning tein meiti man a zor ahcun, USA ah a ummi meiti company cheukhat an i rawk kho rih. An i rawk lo hmanh ah riantuantu tampi rianphuah an tong kho. Meiti lei riantuanmi Laimi zong an i tel kho ve. Meiti company aa rawh tikah, USA ah thilri chuahnak (manufacturing) company pawl hi, an sipuazi a zorter khawh ve than hna. Thir, pipe le plastic lei he aa pehtlaihmi sehzung tampi an rian a tum kho. Thilri chuahtu company an rian a tumchuk ahcun, eidin chuahtu tiang in a tum kho ve ko. Walmart le zeidang dawr tiang in sipuazi a tumter khawh ve ko. Nihin ni USA stock market zoh tik zongah, an tum ngai ve caah, an tha a chia ngai ve. China zong an stock a tum ngaingai.

Nihin vawleicung sipuazi cu sur bantuk asi caah, hi a cunglei meiti man tummi le stock market thatlomi nih, kan umnak khua cio sipuazi zong a tlawm le tam a hnursuan khawh ve. Cu hnursuanmi ah kan i tel lai lo timi a ho nih dah a chim khawh rua hnga?

Cucaah meiti man kai tuk zong a that lo bantuk in, atum tukmi zong a tha lo tiah sipuazi lei mifimmi hna nih an ti. Minung cu mah lawng khuasa kan si lo caah, mi thatnak nih kan caah thatnak a chuahpi khawh i, midang chaitnak an tonmi nih kan caah chiatnak a chuahpi khawh ve than. Meiti man a tum-kaimi kong zong ah, cu bantuk thiamthiam asi.

Acunglei thil sining vialte zoh i, "Meiti man a tlak hi a tha maw?" timi cu careltu nih bia khiah cio ding asi ko cang!!

-------------------------------
Zohchihmi Ca Hna

1. More Than 1,000 American Oil Rigs Have Shut Down in the Last Year by Steve Birr  (http://dailycaller.com/2015/11/23/more-than-1000-american-oil-rigs-have-shut-down-in-the-last-year)

Leiba Cawh A Cak Bikmi Khuapi

USA hi, a ba in thil cawknak ram asi. Vawleicung ah "aba in cawknak" a san cemnak ram asi. Minung kha an i zuum hna hna i, a nihlawh le a liamcia caan a ziaza an zoh i, leiba kongah ziaza tha (credit tha) asi an ti paoh ahcun, a ba in thil an zorh ngam ko. Cucaah nihlawh tha hmumi le ziaza thami caah ahcun, abaa in tuah khawh lo mi aum lo. Cucaah USA cu "Aba in riantuannak ram asi."

Aba in tuah khawhmi thil a tam tuk. Aba in inn, motor, computer, todan le belkheng tiang in cawk khawh dih asi. Aba in sizung kai khawh asi. Thih le sungh asi ko. Aba in nupi thit le vangeih khawh asi. Aba in sianginn kai le degree lak khawh asi. Aba in dawr tuah khawh asi.

Cucaah US cozah zong siseh, mipi zong si hna seh, leiba an ngei taktak. Vawleicung ram 195 chungah USA hi leiba a ngei bikmi ram asi. Zei paoh ah pakhatnak asi bantuk in, "Leiba ngeih zong ah pakhatnak si i, champion a hmuhnak hi kum tam tuk asi cang."

Nihin ni US cozah leiba hi trillion 19  aphan dengmang. Kum khat an tangka hmuhmi hi trillion 17 fai si i, kum khat chung an hmuhmi nakin an leiba a tam deuh. Mipi leiba hi,

USA cu leiba a ngeih batuk in rian zong a tam. Leiba cawh zong rian tha taktak pakhat asi cang i, "Leiba cawhtu company" tampi an um. Leiba cawh thiammi cu an tangkalut (income) a tha ngai. Leiba cawhtu hna cu, an thluak a tha. Mi detkhawt, sawilem le hrocer an thiam caah, leiba an cawh khawhlomi hna an um set lo. Leiba cawhtu company i rian hmu dingmi cu, lungsau ahau i, mi thluak theihthiam zong ahau. Ramdang zapi zaran cu leiba cawhtu company ahcun rian sawk ngam ding asi lo. Lahkhah a tha nain rian nuam lo asi.

Telephone tlaih i, ngaih a nuam lo ngaimi bia cu, "Leiba kan cawh hna? Ziah na kan pek bal lo? Tu chun van pe. Na pek lo ahcun..." ti phun bia hi asi. Cu phone chonh cu a ngaitu caah thawngchia asi. Asinain leiba cawhtu company le a cawhtu hna caahcun sipuazi tha tuk a rak si fawn. Cuticun, leiba cawh cu company cu khua kip ah paleng keuh in an keu.

December 2015 chung USA ram pumpi zoh tik ah, "Khawika khua dah leiba cawh le thilri zuar phunphai in lenglei phone tambik au mi an si?" tiah YouMail.Inc nih an tuak tikah, USA ram pumpi ah Columbus, Ohio nih voi tambik telephone in mi an auh ti asi. Columbus nih December chung lawng i an auhmi hi avoi in, 68.9 million asi an ti. A pahnihnak a van changtu cu Kansas City asi i, 42.1 million an auh ve ti asi.

Columbus khua i Newspaper lianbik Columbus Dispatch nih, hi tluk in Columbus in telephone mi hna an cheh hna le hnahnawh a pe cemtu khua pakhatnak an sinak cu, "Columbus ah hin credit cards le tangkalei he pehtlai in tangka a tongthammi company an tam tuk caah le telephone in thilri zuartu (telemarketters) an tam tuk caah asi" an ti. Cun politics lei le zeidang lei zongah, mi auhnak rian (call center) tam tuk an um caah asi tiah an ti.

Cun lenglei in telephone a rak lutmi a tambiknak khua zong an zoh tikah, Columbus hi 26 nak ah aum ti asi. A lut lei nakin a chuaklei auhnak a let thum deng in a tam deuh tinak asi.

Columbus (Ref. www.ohiophotojournal.com)

Mi hnahnawh pek le hnacheh cu a tha lo nain, cucu Columbus i sipuazi pakhat a rak si ve. Hrial khawh dingmi asi lo. Columbus zong leiba cawh a thawng bikmi khua an simi cu, khatlei ah huat an tlai ngai nain, khatlei ah khuaram thanchotertu khua pakhat a ral si nak a langhtertu zong asi chih. Cozah caah tax tampi a luhnak rian pakhat arak si ve.

Vawleicung thil hi ruah zia thiam ahcun a rak thami a tam tuk. Leiba ngeih zong thilchia a lo nain, leiba ngeih le leiba cawh zong cu, khuaram thanchonak pakhat a rak si ve ko. A tha deuhmi belte cu, hihi asi. "Cawhmi silo in cawhtu" si tu a tha deuh suaumau.

Leiba cawh cah ah No.2 asimi Kansas City

-------------------

Zohchihmi Ca

1. You're Welcome, America: Columbus leads Nation in Robocalls (Ref: www.10TVNews.com)

Atlang Thiang Bik Ahcun

A umnak hmun cu 604 Doherty Rd, Columbus, Ohio 43119 asi. A sang min cu Galloway ti asi. Columbus nitlaklei hriang ah a ummi sang pakhat asi. Khuathar asi caah, a pawngkam hi inn hna hi, abuak tlak cun 1998-2005 kar sakmi inn deuh lawngte an si. 

ECBC Biakinn Hmun

Emmanuel Chin Baptist Church, Columbus, Ohio nih biakinn hmun acre 15 tluk kaimi kan cawk i, cuka ahcun thingram le burbuk a tha ngai. Kokek in thingkung burbur a tam pinah, kan cinchapmi zong a tam ngai cang. Far phun (3) kan cin i, a zapite kung 170 tluk kan cin cang. Maple tree zong 100 tluk kan cin chap i, vul le zeidang kokek thingkung zong hauhruang caah kan cin chap hna.

ECBC biakinn hmun cu, thal ahcun hring dildel tein a um i, achung kaltikah lungthin a dai tuk. Columbus Laimi caah cun Eden Dum bantuk asi. Hi hmunhma hrawng hi, Cioto Tivapi le Darby Creek Waterseed timi tivapi pahnih tiihnar aa semnak asi i, cu tihnar semnak cu USA ah a lianbikmi tihnar pakhat asi an ti. Vawlei atha; thingram a than an duang. Thal ahcun a hninghno taktak. Ram a that tuk caah riam cawk asi lo. Cu tluk cun a hninghnomi hmun asi i, kan caah Eden Dum bantuk asi ka tinak asi.

ECBC Thingzarh

ECBC biakinn area ah, USA cozah nih an uar tukmi, Wetland zong kau ngaite aum. Kan vawlei cu a rawn i, fur ahcun a kuarhnak ah tii aa dil tawn. Cucaah vawleidaam a that ngainak hmun pakhat ah aa chuahnak hmun zong a umnak asi. Hi vawleidaam umnak ahcun rungrul, zuu, vaa le tuktak tlawngleng an tam ngaingai.

Certual sanchinghmi certual pahnih kan tuah. Cuka ka kal caan ah, rantlawngmi thilnung tete ka hmuh tawn hna. Cu ka hmuh hna ahcun, Prophet Isaiah nih a rak chimmi Pathian bia, Mizo hla an phuahmi hi ka lung ah a chuak tawn. Cu hla cu hitin asi:

"Atlang thiang bik ahcun, phan awk a um ti lai lo....Cenghngia le tufa hna cu lungrual in...Cawtum le chindaih hna zong lungrual in an leng cang lai..."

Hi Pathian thangthatnak hla hi, ka biakinn hmun ka phanh fate, ka thinlung ah a chuak zungzal. Zeicatiah kan biakinn hmun ahcun, inn lakpi asi ko nain, thilnung an tam ngai i, minung a kan ngamh tuk. Minung he naih tuk in thilnung an um ngam caah asi.

ECBC Certual le thinghmawng

Voikhat cu chungchep vakmi pakhat ka hmuh i, ti aa dilmi ah ka va thlah than. Saveh zong an um len. Rul zong phun 4,5 cu ka hmuh cang hna. Zu le bang cu phun 3/4 an um i, a cheu cu zupi lianlian an si. Squarel timi thiahlei phun le bang cu an tam tuk. Mandali va phun va lianlian zong an tlawng lulh ko. A caan ahcun a thawng in a ummi vaa a run in an ra i, vawlei khat in an bawk i, an i nuam tawn. Zei ko dah an tuah hnga ka ti. A caan ahcun kal hngalo in ka zoh tawn hna.

Kan biakinn hmun ka phak paoh ah, ka thinlung daihnak in a khat. Lunglawmhnak in a khat. Pathian dawtnak le thluachuahnak a thar in ka rel. USA hi a rak tha hringhran ko timi a ka fianter chinchin. Zeicatiah tiah minung le pawngkam thilnung hna, naihniam tuk in kan lenti le umtimi ka ruah ah, Bawipa biakam ram hi USA ah a tling ko ti ka ruat.

USA ah hin khua an lian tuk. Duhpaoh in ramtang ah vaivaihnak hna aum ti lo. Thingram he kan i hlat tuk hna le thingram lak tlawnlen hi ngaih aum tuk. Motor rumro in umkal asi tikah, kokek thingram le fintlang he kan i tong kho ti lo. "Vawleicung ah kan um nain, thingram ngaih zawtnak kan ngei." Kan biakinn hmun kan phak caan ahcun, cu thingram ngaih zawtnak vialte cu a lo dih. Kokek thilri hna hi, hmuh thiam ahcun Pathian lamkaltu lawngte an si i, khuaruahhar lawngte an si dih.

ECBC Biakinn kam va hna

Hmun zawn ah van le vawlei an khat ngacha

An i nuam kho tuk

A zuang na leh, vawlei ah a vaak na leh in

ECBC hmun dawhtertu ramtang va hna

Cucaah kan biakinn hmun ka phanh fate, ka thinlung a thar i, lunglawmhnak in ka khat peng. Ka zumhnak le ruahnak zong Pathian he aa naih deuh ngaingai. Cucaah kan biakinn hmun cu kan Krihfabu caahcun kan BETHEl taktak asi ko. Zeicatiah Pathian kan i tonnak hmun asi caah asi. 

Cu Pathian he tonnak hmun paoh cu, "Atlang Thiang Bik" asi ko. Cu "Atlang Thiang Bik" ahcun "huatnak" a um ti lo. Minung le minung karah huatnak aum ti lo lawng si lo in, "Minung nih saram huatnak, raalnak le remlonak zong aum ti lo." Cucaah cu Atlang Thiang Bik hmun ahcun, "ramtlawng sa zong an ngam i, minung he hawikawm bantuk in kan leng ti ko cang hna." Saram zong tihphannak an ngei ti lo; lungthin dai te le hnangam tein, Bawipa nih a pekmi hna nunnak cu an i nuamhpi. An aw dawh in, nuam tein hla an sa i, Bawipa sunparnak kha an langhter ve hna. Cucu hmuh thiam ahcun, thingram le vate hna zong Bawipa sunparnak langhtertu le lamkaltu an rak si ko hna!!

Pathian cu Jehovah Shalom Asi

Hlanlio Judah mi hna nih, an mah le tuanbia ton ning hawih cio in, Pathian hi min aphunphun an rak sak i, min (19) tluk an ngeihter. Cu hna lakah Gideon nih a pekmi min Jehovah Shalom hi min biapi taktak pakhat asi. Cucu nihin zumtu kan caah zeidah asullam asi ve hnga? Zeibantuk "theology" dah a kan hmuhsak?

Hlanlio Judah mi nih "Pathian hmuh cu thihnak asi" tiah an rak zumh. Gideon nih Bawipa (Yahweh) a van hmuh tikah, "Ka thi lai" tiah a ruah nain, vancungmi nih amah cu "Bawipa na hmuh ruang ah na thi lai lo. Na cungah daihnak um ko seh," tiah aamah tu an khan. Cucaah "Gideon cu a ral a tha, a hna a ngam i, cu ka hmun ahcun Bawipa Biaktheng asak i, a min ah "Jehovah Shalom" (Yahweh Shalom) tiah min a sak. Mirang holh cun, "The Lord our Peace" (Biacaihtu 6:24) tinak asi. Laiholh cun, "Bawipa kan Daihnak" ti asi hnga.

Gedeon le Bawipa tonnak hmun hi, Abi-ezrites miphun Ophrah khua ah asi. Ophrah cu Manasseh ram ah a um. Abraham a rak umnak Shechem in nitlak-thlanglei meng 6 hlatnak ah a ummi asi. Cu khua ah Gideon le chungkhar zong an um (Biacaihtu 6:11; 8:27,32). Gideon nih Midianites miphun fak taktak in a tei hnu hna ah, a tlaihmi siangpahrang zong, Ophrah ah a thah hna (8:18-21).

Hi caan ah hin, Shiloh (tuchan Khirbet Seilun) hi, Israel mi hna an biaknak hmunpi (center) asi nain, Gideon nih Ophrah tu kha Shiloh bantuk in a ser i, "tlangbawi" bantuk ah aa ser. Cu thil cu Gideon chungkhar cungah "thil nuam lo ngai" ah a cang. Gideon thih hnu ah, a chungkhar cu Ophrah ah an um i, Gideon a fapa Abimelech nih a athah dih hna tiang cuka ah an um (Biacaihtu 9:5).

Judah biaknak hmunpi Shiloh khua Puan biakinn hmun 

Hi Gideon tuanbia ah kan hmuhmi cu, Gideon hlan ah hin, Israel mi nih Bawipa mit hmuh ah thiltha lo an tuh cah Midian miphun kut chungah kum 7 a chanh hna ti kan hmuh. Cu Midian miphun kut in Gideon kha chanhchuahter ding kha Pathian nih tuanvo apek (Biacaihtu 6:1-14). Hi Gideon tuanbia nih, a langhtermi cu, "Pathian nih santlailo minung te zong hi, miphun khamhtu le chanchuahtu ah a ser duh ko hna" timi a langhter.

Cun Gideon tuanbia ah, "Pathian nih minung hi credit pek lo in, amah Pathian tu nih credit co a duh" timi kha kan hmuh. Cucaah "Manasseh miphun chungah ah a derbikmi phun a thim; a thimmi chungkhar ah ahme bik Gideon a thim" (6:16). Pathian nih unau tampi lakah, ahniang bik David a thim bantuk asi. Cucu minung ruahnak le Pathian ruahnak aa kalhnak asi.

Pathian nih zei ca dah Manasseh phun ah phun hme bik a thim? Aruang cu minung caah asi kho lo mi thil, tuahnak in Pathian nih a thawnnak le khamhnak kha minung nih an theih khawhnak hnga ding caah le Amah Pathian kha an zumh i, an i bochannak hnga ding ca kha" a duhmi asi.

Cucaah Biacaihtu 6-8 ah kan hmuhmi cu santlai lo ngai asimi Gideon kha Pathian nih a thimnak kong asi. Gideon cu santlai lo ngai asinain biacaihtu si ding in Bawipa nih a thim.

Cu tluk santlai lo mi cu, an mah nakin a let tam tuk in a tam i, a thawngmi, hriamnam a ngeimi Midianites miphun tuk ding le hrawh ding cu Gideon cu  tuanvo apek. Cucu Gideon ca le a mipi hna caah, asi kho lo mi asi. Asinain Pathian mit ah asi kho timi kha Pathian nih tehte piah a duh. Credit lak aduh. Israel mi an tam tuk ahcun "An i porhlaw sual lai" ti a phang.

Harod tikhur (Gideon le ralkap pawl pumhnak hmun) 

Cucaah, Bawipa nih Gideon cu a thawh i, Midian mi doh awk ah a ralkap cu tim hna ati. Harod Tikhur pawng ah an i tong hna. Gideon nih a van rel hna. Bawipa nih, "An tam tuk" deuh ati. "Ralchia le thather kirter hna ati i, 22,000 an kir. Pathian nih atangmi zong cu an tam tuk rih. Tii dinter hna law, uico tidin bang dingmi le khuk bil bu in a dingmi cu kirter than hna asi. Pathian nih a rian alim tik ah, Gideon minung 300 lawng an tang. Raltuk tikah, minung tamnak in, kan lei a tangmi midik, mihman le ralkap tha tam tu kha a herh deuh. Ralbawi ngan Napoleon nih, "Mi tamnak in, raltuk thiam a biapi deuh" tiah a rak timi hi, Gideon tuanbia ah a lang ngaingai.

Gideon ralkap 300 hmang in Midian mi cu Pathian nih Israel kut ah chanh ding aa tim. Ralkap santlai lo tam pinak cun, Pathian tanpimi mihman 300 ngeih hi a rak tha deuh. Krihfabu zong ah, member tam sawhsawh nain, Pathian duhmi tam kha a biapi deuh. Gideon he aa tu dingmi, Midian le Amalek ralkap cu Moreh Tlangtang nelrawn ah an i pum i, an kalauk he an tam tuk ah, "Khaubaawk zat le rilikam thetse zat an si" (Bia 7:7, 12) an si tiah Cathiang ah kan hmuh. Cu vialte cu mi 300 nih an tei hna pin ah, Midian bawi le siangpahrang zong an tlaih viar hna (Biacaihtu 7-8). Hi tuanbia nih Pathian cu teitu Pathian asi timi a langhter.

Moreh Tlang pawng nelrawn

Tuanbia a sau ngaimi kha a tawinak in zoh tikah, Pathian cu amah azumtu hna caah "Daihnak Pathian" (Jehovah Shalom) asi. Amah zumtu nih Pathian cu tih ding asi lo ti kan hmuh. Zeicatiah azumtu hna caah, "Kan ralthatnak Pathian tu asi; kan caah bawmtu, vengtu, tanpitu, dirkamhtu, raltuk piaktu le teinak petu Pathian asi. Kan caah Daihnak (Shalom) Pathian asi. Gideon caah Jehovah Shalom asi i, azumtu ca paoh ah Jehovah Shalom" a rak si.

 Cu lawng asi rih lo. Pathian cu "hnahchuak Pathian le credit lak a duhmi Pathian asi kha kan hmuh. Cucaah Israel mi Cannaan ram an luh lai te zong ah, Pathian nih Moses hmang in a rak cah lengmangmi hna cu, "Innlo tha nan um tikah, nan satil run (tuu, meheh, caw) an karh tikah, nan sui le ngun an karh tikah....keimah thawng in asi ti lai u ci....keimah kutke thawng asi...ti hlah u...hi ram nan comi hi zong hi kan mah difnelnak ruangah asi nan tinak hnga lo i ralring u" tiah voi tampi a rak chimh hna (Deut. 8:11-20; 28:1-16). Zeicatiah Israel mi nih Canaan ram an comi vialte zong hi, "Pathian dawtnak le vel ruangah asi caah asi."

Cu Patian abiami kan nih vialte zong nih, thil kan tlamtlinhmi le tuah khawhmi paoh ah, Pathian credit pe ding asi. Cuti kan tuah ahcun, Bawipa cu kan caah aa lawm zungzal ko lai. Gideon sinah Jehovah Shalom asi bantuk in, kan caah zong ah Jehovah Shalom (Daihnak Bawipa) asi zungzal ko lai. Cu Jehovah Shalom kan lei a tan poah ahcun, "teinak" kan hmu zungzal ko lai!!!

Azummi Caah "Jehovah Jireh"

Pathian cu "Amah le mah aa tumcawpmi Pathian" (Jehovah Jireh) asi. Jehovah timi cu Hebrew biafang in a rami asi i, "Yahweh" tinak asi. Cucu Mirang in "The Lord" tinak asi i, Laiholh cun Bawipa tinak asi.

Pathian hi "Tumcawp Pathian" asi kan ti ko nain, Amah zumh le bochan a rak har tuk. Cucaah Amah a zum ngammi, aa bochanmi le aa hngatchanmi hna ca lawngah Jehovah Jireh asi i, cu bantuk amah zum ngammi hna sin lawngah Jehovah Jireh Pathian a sinak hi aa phuang i, amah zum ngamlomi hna sinah Jehovah Jireh asinak te hi cu aa phuang lo.  Cucaah Jehovah Jireh timi cu zumh ngamnak le bochannak in a chuak timi kha, Abraham nih a fapa ngeihchun te rai a thawinak "Bawipa Tlang cungah cun Bawipa nih a khan ko" (Gen. 22:14) timi in aa thawk. Moriah Tlang in aa thawkmi zumh ngamnak tuanbia in aa thawk.

Jehovah Jireh asinak cu, hmuh thiam le theih thiam ahcun, nifatin zumtu nunnak ah a lang zungzal ko. Zumhnak ah "risk" laknak aa tel awk asi. USA ah kum 18 ka um cang. Cu chung ah kum 10 dengmang hi J-1 Visa in ka um. Cu zong cu khuaruahhar asi. Kawlram passport ka tlaih. Kawlram tax ka pek. D.Miss kainak cu mah tein i cawm le tuition zong mah tein rin asi rih. Kum 11 ka um hnu lawngah "work permit" ka ngei. Hi kum chung vialte, harnak phun zakip ka tong. A caan ah ka lincense a thi; thla 10 nawn license lo in khua ka sa.

Harnak tampi um hmanh seh, cu kum chung vialte, Jehovah Jireh a sinak hi, nifatin kan nunnak ah aa phuang peng ko. Cu kum chung vialte, eidin, tiirawl, hnipuan kan dong bal lo. Mi kan hal bal fawn lo. Asinain kan herhnak zawn ah, a vanmi aiawh ah bawmtu midang an um peng. Food Stamp le cozah bawmhnak kan sawk bal fawn lo. Kan nungpeng ko.

Cu chung vialte Pathian cu, Jehovah Jireh asinak hi lam aphunphun in aa phuang. Krihfabu le members sin in aa phuang. Kan theihhngalh lo pi sin in aa phuang ko. Jehovah Jireh asinak hi zeitluk in dah kan chungkhar sinah aa phuan timi avoi atam tuk. Cu lak ah, naite i ka tonmi kong tial ka duh.

October 4, 2008 ah Columbus ah kan rak pem. U-Hall 2 le motor dang hmemi 2 in kan thilri cu kan thiar. Thilri chuahnak ah, kan thilsuknak (laundry) seh cu kan khawn sual i, tii a zut. Azuh bu in kan hman peng. Thil suk caan paoh ah, puanchia le diaper in tii kan dawp i, tuang hi a ciar peng. Kan nu hih, a thar kan cawk piak ko ati peng nain, ka cawk piak kho hna lo. Cuticun cu seh cu, kum (6) renglo tiang a zuh bu in kan hman.

January, 2015 cun a zut tuk cang. Hman awk a tha ti lo. Aleng ah thil kan va suk. Thla khat ah $180 kuakap lengmang a dih i, a fawi ti lo. Kan khuaruah ahar. Kan fale thil suk ding nih le a tam in a tam tuk. Tii cawk lo asi. Khuaci kan mui cang.

Kan nu nih "Athar kan cawk piak ko" tiah nichair a ka hauh. "Kan bill a tam tuk i, ahlei in fangkuahra chap ding zong asi kho ti lo. Kan ti kho ti lai lo" tiah ka ti. Cuticun April thlachuak ka tiang thla 3 chung alengah thil kan su. Kan nu nih "Kan cawk piak ko. Tha a di tuk, caan zong a pam tuk; tangka zong a dih tuk" tiah nau thil hauh in a ka hauh cang.

Cuti a ka hauh peng tikah, ahmai ka khap ti lo. Ka zaang zong afak. USA i khuasak ve tung i, acu thilsuknak seh pakhat hmanh cawk khawh lo ti cu, ka lung atha ti lo. Cun thla ka cam. Voi tampi ka cam hnu ah, "Zei si hmanh ah, thaizing ah aba in kan cawk piak lai" tiah bia ka kamh.

Athaizing cu a rak phan. Cu ni cu Nithumni, April 29, 2015 asi. Kan innpawng SEARS dawr ah kan va kal. Kan nu nih a man fakmi a duh. Kei nih a dengmi ka duh. Adonghnak ah alaiva US$1,300.00 kuakap man ah kan tla. Dawr ngeitu nih, "Ningani ah kan rak in pek hna lai" tiah an ti. Lunglawm tein inn ah kan tin.

Inn kan phak hnu ah, Pathain sinah thla ka cam. "Bawipa, kan ngeihmi phaisa aa um lo; aba in kan cawk ko. Chamnak ding kan ngei bak lo. Cucaah nangmah nih kan champiak ko. Jehovah Jireh Pathian na sinak, kan chungkahr ah na langh lengmang bang in, atu zong i langh than ko; Nangmah zumh ngamnak le bochannak in hi seh hi kan cawkmi asi caah, kan cham piak ko" tiah thla ka cam. Pathian hi biachalh phun in thla ka cam ko cang. Zeicatiah ka kanaan in tuak ahcun, chamnak ding asi kho bak lo. Thlachiar docawi lawngah asi kho ding asi.

Athaizing cu Nilini (April 30) asi. Ka fale (2) an siangin field trip kal ding an si. "Ka pa chuncaw kan cawk piak" tiah an ti i, an uar ngaimi Thorton Gas Station ah zingka tein kan va kal. Kan i cawk dih in kan rak chuak. Innka kan phak ah, gas station ah kum 60 kuakap asimi Mirangnu a motor meiti a rawn len ko khi kan hei hmuh.

Parking in chuah kan i timh lio ah, Mirang nu cu a motor chungah a luh lio asi. A motor in pe 15 tluk hlaknak kan van phanh ah, ruahlo pi in a motor cu "vur" tiah a van mawngh i, ka motor (Toyota Siena)  cu, driver leikap ahnu lei ke acung innka aa tonnak ah "tung" tiah a van ka pah.

Parking chung asi. A din caah ahohmanh kan i khawng lo. A ka suknak hmun cu, a hnulei ke cung zawn, innka aa tonnak zawn ah asi. Amah motor cu pakhat hmanh a rawk lo. Palik kan auh i, palik nih report cu a tial i, kan lawi.

Chikkhatte cu "A pawi tuk ee. Nizan ah laudry seh kan cawk fawn. Motor remhnak ah ka dih hawi lai" tiah khua ka van ruat. Ka company cu Nationwide Insurance asi i, company tha ngai asi. Ka hei chonh hna i, "First Impression Collision Inc" ah va piah hna an ti. Ka va piah hna. $3,424.30 adih lai ti asi.

Ka lawi than i, ka company cu ka chonh than hna. Aherhmi ca vialte cu motor sertu company nih an kuat colh hna. Khua ka ruat i, motor remh phu asi lo caah, atangka in lak a tha deuh lai  tiah ka ti. Nationwide cu ka chonh than hna. "Remh lo in, check nan ka kua kho lai maw" tiah ka ti hna. "Nangmah nawl asi. Remh na duh le remh, na duh lo le atangka in kan in pek lai" tiah an ti. "Chek tu ka kua te ko u" tiah ka ti hna i, "Yes" an ti. $3,424.30 cu kuat ding in an hna a tla.

Ningani zingka te ah, Laundry seh cu kan inn ah an van ngalh. Ahlun cu an chuah i a thar a kan bunh piak. Ningani i laundry seh kan inn aphak tik ahcun, seh man pek ding tangka cu "catlak cungah ready" in a um cang.

Seh kan va cawkni, Nithumni i thla ka cammi kha ka ruat than. "Bawipa, seh a ba in kan lak; aman pek ding kan ngei lo; nangmah nih kan pek piak ko. Zumh ngamnak le nangmah bochannak in kan cawkmi asi" tiah Pathian sinah report ka pekmi kha, atu hi aphi asi ko cang tiah ka ruat. Ka motor sukden cu mah duh asilo nain, kan caah thilchia kha thiltha lei ah Bawipa nih a kan khan piak ko. Bawipa cu a zum ngammi ca le amah abochanmi hna ca ahcun, Jehovah Jireh Pathian asi taktak ko ti kha, ka hmuh than.

Seh a van ngaltu pawl an lawi cangka in, thil cu kan suknak colh. Seh cu aa mer cuahmah. Tii zong a zut ti lo. Kum 6 chung lungrethei le siarem lo taktak in kan ram um mi cu, kan hna a ngam ruangmang. Kan nu cu aa lawm tuk. Amithmai apanh tuk cang.

Rinni cu chun-nitlak in kan nu cu thil asu. Zarhpini (May 3) kan van phan. Chuncaw kan ei lio ah, kan innpa pa nih, "Nan inntual ah na motor ahmailei hem duk in an pah hawi khih?" tiah a van ka auh. Aa pah cia nak hmanh remh hlan ah, a hmailei an pah than hawi. An voi hnih ning tein ka palhmi a si lo.

Ahmai zarh ah, hawi hlan pahmi ca i an ka liamhmi check cu a rak phan. $3,424.30 siloin $2,924.30 tu a si. Ka insurance cu ka chonh than hna. "Ziah $3,424.30 kan in pek lai nan ti tung? Ziah a tlin ne lo?" tiah ka hal hna.

"Vei aw, nang nih ka palh mi asi lo na ti; an pahtu nu nih keimah palh asi lo ati ve. Nan i suk lio ahmumi tehte an um lo caah aho palh ti kan thei ve lo. Cucaah an pahtu lei insurance nih cawi lo in, Nationwide tu nih kan cawimi asi. Cucaah $500.00 cu deductible asi caah kan in zuh ve" an ti. Lungtha tein "Mah vial an ka pek cu aza tuk ko" ka ti i, dai tein ka um thai.

May 3 i an ka taihpiami zong kha, aka taihtu insurance nih $692.19 an ka pek than. Remh ngaingai a hau tuk lo i, a hem bu in ka cit. Khatlei ah deductible $500.00 an ka zuhmi ai-awh ah, ka motor cu din nawn tein an ka pah piakmi ruangah $692.19 an ka pek than. $500 in zuh tikah, $192.19 ka miak than. Pathian khuakhan bantuk asi. Bawipa nih ka motor lila in, deductible cu a ka rulh than.

Khua ka ruat than. Hawihlan aka pahtu motor hi pakhat hmanh an rawk lo. Akeu hmanh an keu lo. Kan i khawng fawn hna lo. Amah zong nih an cawi fawn lo. Ka insurance nih an ka cham piak mi asi. Kum khat ah $1600 dengmang insurance ah ka dih peng. Nationwide ka hmannak kum 3 asi cang. Ka liammi a tlawm ti lo. Voikhat hmanh an ka liam piak bal ve rih lo. Hi company hi an rum tuk fawn. Cucaah ka pek ciami hna zeimawzat khi an ka khirh ko hi te..." ka ti i lunglawmhnak in ka khat.

Pathian hi a va tha ve. A caan a za ati ahcun ka rak pek ciami tangka pei Nationwide nih a ka khirhter ko hna hi. Bawipa nih pek a duhmi cu a pek ko hna; chuh a duhmi cu a chuh ko hna hi ta. Nationwide cu an rum tuk. An lian tuk. Cucaah cu tluk rummi company in tangka a lak i, keimah pei a ka thenh ve than ko hi tiah ka ruat.

Tuanpi khan rak zum ngam ning law, Laundry seh kha aba in rak la u sih law, tuang ciar le buaibai vialte kha kan rak luat hnga ti ka ruat. Ka rak zumh ngam hi a rak tlai deuh vak hi te ka ti. Asinain "Jehovah Jireh Pathian hi, Abaraham le Sarah an lung a dongh tuk hnu i aa phuan bantuk in, kan lung a dongh tuk hnu lawngah aa phuang tawnmi Pathian asi" ti zong ka fiang. Kan nupa in laundry seh kong ah kan lung abuainak a sau tuk cang hnu lawngah Jehovah Jireh Pathian cu aa phun dang tein "accident" in aa phuang.

Pathian nih chuh a duhmi cu a chuh ko hna; pek a duhmi cu a pek ko hna. Kanaan ram cu achuh hna i Israel mi apek hna bantuk asi. Nationwide Insurance Company cu, Columbus, Ohio ummi asi. Employees hi an zapite 33,000 renglo an si; tangka an ngeihmi US$135.534 billion (2012) ah asi. Kum khat an miakmi lawng hi US$749 million (2012) asi. Cozah sin i kum khat Revenue (akhun) an luhtermi hi US$30.356 billion (2012) aphan.

Cu tluk a rummi company tangka cu Bawipa nih chuh a duh ve hna le ka herhnak te ah aka pek ve ko tiah ka ruah.  Seh ka cawkka ah, thla khat ah $100 in ka cham khawh ahcun, kum khat le thla khat ah ka cham te lai ka timi kha, zarh khat ah ek viar in ka cham dih pin ah, ka kut ah $1,600 ahlei rih. Credit leiba chamnak ah ka hman than.

Hi ka tonmi tuanbia vialte ka ruah tikah, "Bawipa nih a khan ko" ti dah lo cu, chim ding dang ka ngei ti lo. "Bawipa kan cham piak ko" ka timi kha "A kan cham piak taktak ko." Ka miakmi cu tangka lawng asi lo. Ka zumhnak zong a fehter chinchin rih. Zeicatiah "Azummi Caah Jehovah Jireh" Pathian pei asi taktak ko hi ti kha ka fiang chin lengmang.

Hihi zumtu nih zumh aherh. Bawipa cu, zeizong sertu asi i, a sermi thil cungah nawlngeitu asi bantuk in, zumtu hna nih kan zumh, bochan le hngatchan ngam ahcun, Jehovah Jireh (Tumcawp Pathian) asi zungzal ko lai! Cu Pathian cu careltu nang na zum ngam ve maw? Na bochan ngam taktak ve maw? Na hngatchan ngam taktak ve maw? Na zumh, bochan le hngatchan rualrual in, na herh taktaknak ahcun, na caah Jehovah Jireh asinak aa phuang zungzal ko lai!!!

Vawleicung "Khua Fim Bik"

Khua timi cu vawlei, innlo, lamsul le minung khuasaknak hmun asi. Cucaah "Khua fim bik" timi cu a um kho lo. Asinain hi biafang hi New York khua i, Not-for-Profit bu pakhat nih, khuaram a thanchonak ding caah, tangka tampi le thazaang tampi dih in an tuahmi bu pakhat-Intelligent Community Forum- nih an bunhmi biafang thar pakhat asi.

Hi biafang hi Mirang ca cun, "the most intelligent city" tiah an ti. Laiholh cun "Khua Fim Bik" tinak asi ko. Hi biafang nih a sawh duhmi cu, "khua pakhat nih-broadband (internet) techonology hi, an pawcawmnak sipuazi, fimcawnnak, thilri chuahnak ah, thilthar chuahnak ah zeitluk in dah a hman khawh? Sianginn, sizung le thil thar chuahnak ah zeitluk in dah an thancho? An khua ah technology zeitluk in dah athat timi kha an zohnak i, an tahnak biafang pakhat asi.

Hi khua hna an thim tikah, sipuazi a thatbiknak, technology a tam biknak, sipuazi a that biknak, tangka tambiknak timi khi a chim duhmi asi lem lo. A milu le technology zeitluk in dah an hman khawh timi hawih tu in mark pek asi. Khua fatete zong nih pakhatnak an hmuh khawh.

Intelligent Community Forum nih, ramkip sin ah ca an kuat hna. An ram cio nih an khuaram kha form an phih i, ICF phunglam he aa tlak ning tein, nominate an tuahter hna. Continent panga in ram kip nih, an khua cio kha an taar khawh ve. Nominate tuahmi khua hna hi, an ram cio ah, khua za taktak an rak si hna.

Kumchiar tein khua za renglo lengmang nih khuaza timi ah an rak i zuam cio. Voikhat cu khua ram kip in khua 400 tluk nih an sawk. Cu chungah khua khua Top 21 an thim hna. Cun Top 7 ah an thumh. Cu chung i aa telmi kha laksawng pek asi. Adonghnak ah, mark tambik hmuhmi kha pakhatnak ah chiah asi.

Cu a tha bikmi khua cu "Intelligent Communities of the Year" tiah min an pek. ICF in upa hruaitu an ra i, minthatnak laksawng an rak pek hna. Min thatnak a hlangtu hi atam deuh cu khua hruaitu Mayor le khua uktu hna an si tawn.

ICF hi 1999 in an thawkmi asi i, nihin ni tiang an peh peng. A voikhatnak bik i pakhatnak laksawng Intelligent Communities of the Year ahmumi cu Singapore a rak si. Singapore an rak peknak aruang bik cu, "Citizen asimi dihlak le business a ngeimi dihlak high-speed internet an rak peh dihmi le an ram i "online sipuazi" a thanchomi nih an ram mipi dihlak thathnemnak a pekmi hna ruang" ah asi.

1999 ICF Award Hmumi-Singapore

Cuticun Intelligent Communities of the Year an pek tik hna ah, khua khat le khat an pekning aa lo cio lo nain, abuaktlak cun "minung thanchonak caah broadband (high speed technolgy) hi zeitluk in dah an nunnak ah an hman khawh" timi hi tampi an zohmi asi.

2015 Intelligent Communities of the Year cu, Columbus, Ohio an pek. Kan umnak khua asi caah, kaa lawmh lawng silo in, ka lunghmuih. Zeicatiah Columbus cu University le college tha aumnak khua; bank tampi a umnak khua, sizung le sianginn tha tampi a umnak khua asi caah asi.

2015 caah, ICF nih Columbus "award" an peknak aruang cu, America i Fortune 1000 companies-tambik umnak hmun asimi; Research sianginn lian taktak Ohio State University (OSU) a ummi; vawleicung private research institute lianbik asimi Battelle umnak asimi ruangah asi. Cun sipuazi tlak lio ah sehzung tampi aa rawk ruangah, thiamnak (skill) ngeilo le income tlawmmi minung tampi rianlo in an um lio ah, cu bantuk harnak zuamcawhtu thil tampi cu, lamkip in-cozah, sianginn fimcawnnak, business company fatete sernak le rian cawnpiaknak sianginn lei in-heh tiah abawm in rian an tuanmi ruangah teinak an hmuhmi ruang ah asi. Cu an i zuamnak ah, broadband technology hi, fimcawnnak le sipuazi ah tamtuk an van hman i, cu thil nih Columbus minung vialte caah, "quality a ngei deuhmi nunnak" tampi a chuahter caah asi an ti.

Hi ruang ah hin, Columbus Mayour Michael Colman zong minthatnak tampi a hmu. Mayor Michael Colman hi, keimah he zong voi tam ngaite kan i tong bal. Minak asi. Mi za taktak asi i, Mayor rian hi term tam ngaite a peh cang.

2015 ICF Award Hmumi-Columbus, Ohio

ICF an thawkka 1999 in, nihin ni tiang pakhatnak laksawng hmumi hna cu atanglei bantuk an si.

1. 1999- Singapore
2. 2000- LaGrang, GA, USA
3. 2001- New York, USA
4. 2002- Seoul, S. Korea
5. 2003- Calgary, Alberta, Canada
6. 2004- Glasgow, Scotland, UK
7. 2005- Mitaka, Japan
8. 2006- Taipei, Taiwan
9. 2007- Waterlo, Canada
10. 2008-Gangnam District, S. Korea
11. 2009-Stockholm, Sweden
12. 2010-Suwon, S. Korea
13. 2011-Eindroven, Netherland
14. 2012-Riverside, California, USA
15. 2013-Taichung City, Taiwan
16. 2014-Toronto, Canada
17. 2015-Columbus, Ohio, USA

Feb 16, 2016 ah ICF award ahmumi thanhnak a um than te lai. Zei khua nih dek a hmuh than te lai timi cu theih khawh asi rih lo. Acunglei an thimmi khua hna zong hi, a dintuai lo mi khua lawngte an si hna.

ICF nih, minung thinlung a thawhter. Khuruahnak a santer. Mifim tampi nih ruahnak, thazaang, thluak le tangka tampi dih in, khuaram thanchonak ding ca le minung nih nunning sang ngeih khawhnak ding caah an i tinhmi asi caah, thangthat awk a tlakmi bu an si. Hi thil nih, cozah, sianginn, mipi caah thatnak tampi a chuahpi lai timi ruahchannak nganpi a um.

Hi bantuk in laksawng hmumi-Khua Fim Bik si zong hi a fawi lo mi asi. Khua chung ummi cozah, sianginn, sipuazi company hna le mipi hna nih fak taktak in an i zuam hnu le rian an tuan hnu lawngah hmuh khawhmi asi caan, hi khua hna hi uar awk le upat awk a tlakmi khua an si ko hna.

Zungzal Lawmhnak?

Vawlei ah hin "zungzal lawmhnak cu a um kho hnga hme maw?"

Pathian nih amah azumtu vialte hi, amah kan zumh ruangah harnak le mitthli tlaknak tonglo ding in a kan ser lem lo. Asinain amah zumtu hna sin in Pathian nih aa ruahchanmi cu, "Zeibantuk harnak le mitthlitlaknak kan ton zongah amah zumh ruangah aa lawmmi siter a kan duh." Minung sinak ah 100% in azungzal lawmh khawh cu asi hnga lo nain, harnak le mitthli tlaknak chung zongah lawmhnak hmumi siter cu Pathian nih a kan duh piakmi asi.

Pathian nih thil a ser tik ah, thil kap (2) in a ser. Cu thil kap (2) cu an i ralkah peng. Khuaruahharmi pakhat cu, cu aa ralkahmi thilri (2) cu acheu zawn ah thiltha le lunglawmhnak umnak ding caah asi. A chel caan ah thilchia le ngaihchiatnak umnak ding caah asi.

Tahchunhnak ah, minung le saram paohpaoh hi nu le pa in a kan ser. A ralkahmi thil kan si. Cu hna pahnih cu an i fonh tik lawngah telefa hrin le thiltha chuahnak a rak si. Cu nu le pa cu an umti khawhlo i thennak a chuah tikah fahnak theipar a chuak theu tawn.

Cuvebantuk in, Electric zong anu le pa in a ser hna. Cu pahnih aa ton tikah, thiltha-meiceu le power phunphun-a chuak kho. Cu a nu le pa thiamthiam cu an i tonning a hman lo tikah, mei a ceu kho lo asiloah a puak kho i, innlo kanghnak le minung thihnak tampi a chuak tawn.

Cuticun thil hi chiatnak caah siseh, thatnak ca siseh, Pathian nih phun (2) in a ser chih peng. Zumtu aa lawm khomi kan sinak ding caah, cu Pathian thil sening kan fian hmasat a herh. Cu kan fian khawh lawng ah, azungzal in lawmhnak kan ngei kho lai. Cu fian lo hnu ahcun, azungzal lawmhnak aum kho lo.

Cucaah Pathian biathli le thil serning fian a herhmi cu, "lawmhnak aum ahcun ngaihchiatnak a rak um; chuahnak a um tikah thihnak a um. Himbawmnak aum bantuk in khawndennak a rak um. Miaknak le sunghnak an kalti; ngandamnak le zawtfahnak an kalti; nunnuamhnak le harsatnak an kalti; nihnak le tahnak an i chawhkanh; lawmhnak le lunglawmhlonak an i chawhkanh; rumnak le sifahnak an i chawhkanh" khakha Pathian sermi asi. Cucaah hla phuahtu nih "Zinglei tahnak, zanlei lunglawmhnak" timi khi, chiat le thatnak hi aa chawhkanhmi thil ceu an rak si. Zumtu he zumlotu he kan ton cio; atlawm le tam; atuan deuh le tlai deuh lawng aa dangmi asi.

Cucaah Phungchimtu 3 nak nih a dik taktakmi minung sining kong kan cawnpiakmi cu, "caan kong" asi. Zeizong vialte hi caan an ngei dih tiah a kan chimh. Nih caan a um i tah caan aum...Chuah caan a um i, thih caan a um; dam caan a um i zawt caan a um...pawm caan a um i pawmlo caan aum....ti in phun tampi akan chimh.

Minung sining cu cutin asi. Cu bantuk vawlei i khua kan sak tik ah, aa lawmmi kan si khawhnak hnga ding caah, Pathian sermi caan kong zong kan i fian cikcek a herh. Caan kong kan fiannak ding caah, thil sining hmuh thiam a herh.

"Kan rum tuk lio caan ah ka sifah caan ara kho timi ruah cia a herh. Kan lar tuk lio caan ah ka tla kho ti theih cia a herh. Thawn tuk lio caan ah ka dernak caan a ra te lai ti theih cia a herh. Nuamh tuk lio caan ah mitthli tlaknak le ngaihchiatnak ka tong than kho timi ruah cia a herh. Nih lio caan ah tahnak nih a van zulh khawh timi ruah cia a herh. Culawng asi rih lo.."

"Rian that tuk lio caan ah layoff ka tong kho timi ruah cia a herh. Over time rian tam tuk lio caan ah ka company hi aa rawk kho, an thial khawh timi ruah cia a herh. Bank ah tangka tampi i chiah i hnangam ngai in um lio caan ah bank zong aa rawk kho i tangka zong ka sung kho timi ruah cia a herh. Ka motor, innlo, chawva hna hi mitthep karah an lo kho timi ruah cia a herh"
.
"Kan i bochan tukmi kan kan satil run, kan dumhau, kan innlo, kan fanu fapa hna, ni nikhat ah an lo kho viar i, kan mah nupate lawng taantakmi kan si kho ko" ti in Job tuanbia bantuk kan philh lo a herh. Cu tluk sungh bau hnu zongah, damlonak kan ngei kho rih..timi Job nganfahnak zong ruah cia aherh. Vanlawng in zuan lio ah "atum in tum lo in a tlak in kan tla kho" timi ruah cia aherh. Inn lawi timh lio ah, inn phan lo in ka nunnak a liam kho timi ruahcia a herh. Zan ih tik zongah "thaizing cu ka tho ti lo men lai" ti ruah cia a herh.

Cu vialte ruahlo pipi in cang khomi thil hna cu Pathian nih a rak ser hna. Lungretheihnak, thinphannak, tihnak le nuamhlonak hna hi Pathian nih minung a kan ser ka tein a ser chihmi an si. Nihnak le tahnak, lawmhnak le ngaihchiatnak, chuahnak le thihnak, miaknak le sunghbaunai, tlamtlinnak le tlamtlinlonak, damnak le zawtfahnak ti in, ralkahmi thil lawngte in vawlei hi a rak ser. Cucaah nikhat kan i lawm i, nikhat kan ngaih a chia than. Ahmunmi thil an rak um lo.

Cucaah aa lawm zungzalmi sinak ding caah a herh bikmi thil cu "vawlei ah a hmunmi a um lo i thil hi aa thleng peng" timi theihfian le pawm khawh a herh. Cu theihfian le pawm khawh lo ahcun lawmhnak aum kho lo. "Thil tha bik kan i ruahchan lio ah, thil chia bik kan tong kho" ti kha lungthli tein ruahcia a herh.

Cu bantuk in thil chia ton kha ruah cia ahcun ton taktak tikah tuar thiamnak thazaang a um cia cang. Minung hi thi kho lo, zawfak kho lo le sungbau kho lo in kan i ruah i, chiatnak kan i ruahchan lo ahcun, chiatnak ton tikah "lawmhnak" timi a um kho ti lo. Pathian thluachuah le dawtnak zong kan ruat kho ti lo.

Nihin ni zumtu tampi cu, "thluachuah hmuh ding lawngte kan i ruah." Thatnak le lunglawmhnak ton tik lawng ah, zumtu tha kan si. Sunghbaunak, zawtfahnak, thihlohnak ton tikah, zumtu sinak a lang tawn lo. Kan i lawm kho ti lo. "Pathian sin ah thla kan cam ve ko tung? Kan thlacamnak hi Pathian nih a thei ne lo maw? Zei ca dah hi thil hi kan cungah a tlun hnga?" tiah Pathian lei ah ngaihchiatnak le zumhdernak le lung-aw-tawmnak nunnak kan ngei deuh sual tawn. Cucu zumtu dirhmun taktak a rak si lo.

Ataktak ahcun, zumtu hna hi kan lam a tluang peng lai, thluachuah kan hmu peng lai, harnak kan tong lai timi hi, Pathian ser ning asi hrimhrim lo. Angaingai tiahcun, zeibantuk harnak le ngaihchiatnak kan ton zongah, zumtu Krihfa kan sinak ah, "Azungzal tein aa lawmmi" zumtu si ding tu hi Pathian nih a kan duh piakmi asi. Jesuh Krih zong, "Tilian le thliachia lakah daite in a um khawh bantuk in, thlichia hrang le tilet thawh lio caan zongah dai tein a um khomi zumtu si ding hi Pathian nih a kan duh."

Asiahcun, hi tluk in zawtfahnak ram, temtuarnak vawlei le lungretheihnak le khuaruahhar vansannak vawleicung i khua kan sak lio ah, azungzal tein aa lawmmi kan si peng khawhnak ding caah, zeidah kan tuah a herh? Zeitindah khua kan ruah a herh? Ngaihchiat mitthli tlak caan ah zeidah kan tuah lai? Cucu abiapi taktakmi thil an si.

Abiapimi cu ngaihchiat, mitthli tlaknak le sunghbaunak kan ton caan ah, kan ngaihchiatnak kong kha ruat peng lo i, thil tha dang kan tonmi ruah kha abiapi deuh. Kan fahnak tu kha ruat lo in, thatnak kan tonmi tu kha tam deuh ruah ding asi. Cu lawng ahcun, kan ngaihchiatnak kha kan tei khawh lai.

Keimah zong, damlonak, thihlohnak, lungretheihnak le sunghbaunak ka ton caan paoh ah, lunglawmhnak ka ngeih khawhnak hnga ka tuahmi cu hihi asi. Sunghbaunak ka ton ni ah Pathian thluachuah ka rel.  Cu thluachuah relnak nih, lunglawmhnak nganpi a ka pek zungzal. Zeitin dah thluachuah ka rel tawn tiahcun atanglei ah hitin ka tuah.

Ka ngaih a chiat, ka thin a hun, ka lung a nuamh lo caan ah cafung ka lak i, Pathian thluachuah ka tonmi hi pakhat hnu pakhat in ka rel hna i ka tial hna. Zeicatiah hla phuahtu nih "Thluachuah pakhat hnu pakhat rel tuah, a tampi an pek kha na ngalh lai..." tiah a kan fial bantuk in Pathian thluachuah rel hi, ka lawmhank a hrampi asi.

Ngaihchiatnak ka ton ni ah zeibantuk thluachuah dah kan rel?

a. Zawtfahnak ka ton ni le sizung ka um ni ah Pathian thluachuah ka rel.
b. Ka nulepa le unau nih an ka thihtak tikah, thluachuah ka rel.
c. Rian ngeih lo ruang i pawcawmnak kan har tikah thluachuah ka rel.
d. Ka bank i tangka a um lo tik le (minus) a piah tikah thluachuah ka rel.
e. U.S ah status ngei lo in kum tam ngai ka um tik zongah thluachuah ka rel.
f. Work permit lo in kum 11 tiang ka um zongah thluachuah ka rel.
g. Ka status ruangah driver license hna ka ngeih lo tik ah thluachuah ka rel.
h. Ka leiba a karh tikah thluachuah ka rel.
i. Ka fanu fapa an zawt tikah thluachuah ka rel.
j. Ka nupi nau aa rawk tikah thluachuah ka rel.
k. Bill ka pek khawh lo caan ah thluachuah ka rel.
l. Motor le zeidang khawndennak ka ton caan ah thluachuah ka rel.
k. Chungkhar ah thihloh le ngaihchiat mitthli tlaknak ton tikah thluachuah ka rel.
l. Thangchiat muilennak ka ton tikah thluachuah ka rel.
m. Mi nih ka derthawmnak le santlaihlonak an chim tikah thluachuah ka rel.
n.  Palik nih 'ticket' an ka pek tikah thluachuah ka rel.
o. Har tuk lio caan zongah mi nih bawmh an ka hal tikah thluachuah ka rel.
p. Bawmh herhmi ka pawng an rat tikah thluachuah ka rel.
q. Mizawmi ka hmuh tik hna ah midammi ka sinak thluachuah ka rel.
r. Kan satil a thih lio le chungkhar sunghbaunak ton ni ah thluachuah ka rel.
s. Vur a tlak le a kih tuk tikah Alaska khuasik ka ruat i thluachuah ka rel.
t. Ni a linh tuk lio caan ah Mandalay le Africa nilin ka ruat i, thluachuah ka rel.
u. Motor chiate ka cit lio ah, Lairam cawleng cit kha ka ruat i, thluachuah ka rel.
w. Kathawt lo tikah, behrumthu hmanh ngeih lo kkha ka ruat i, thluachuah ka rel.
x. Rawltam le tihal caan ah "Africa mangtam" ka ruat i thluachuah ka rel than.
y. Ka fale he buai tuk lio caan ah, telefa ngeilomi ka ruat hna i thluachuah ka rel.
z. Chiatnak le harnak phunkip ton tikah, keimah lawng ton asi lo, keimah nak chiatnak tong an tam tuk timi ruat in thluachuah ka rel peng.

"Arel zia thiam ahcun thluachuah hi rel cawk arak si lo. Ka lawmh lio nakin, ngaihchait mitthli tlak nak ka ton lioah, thluachuah tam chinchin ka rel."

Thluachuah tam chinchin ka rel tikah, Pathian nih a ka dawt i velngeihnak a ka pek timi ka hmuh chinchin. A thluachuahnak tampi a ka pek ka theih chinchin. Pathian dawtnak le thluachuahnak kan theih deuhdeuh paih ah, ngaihchiatnak le mitthli tlaknak an zor ziahmah i, lunglawmhnak ka ngei than lengmang.

"Thluachuahnak kan rel deuhdeuh tikah lawmhnak a tam deuhdeuh i, ngaihchiatnak an zor deuhdeuh."

Cuticun lunglawmh tik ah ka lawm cia cang. Ngaihchiat le mitthli tlaknak kan ton tik zongah ka lawmh khawh ahcun, Cathiang nih "A zungzal tein i lawm u" (1 The 5:16-18) timi cu Krih dawtnak thawng in, ka nunnak ah a tling kho peng. Vawlei asi chung paoh tu cu, 100% in lawmh zungzal timi a um kho lo. Sihmanh sehlaw, thlichia le tilet lak zongah Krih he kalti ahcun lawmhnak le daihnak ngeih khawh asi bak timi cu, ka nunnak ah ka tonmi asi.

Cu a zungzal tein aa lawmmi si khawhnak ding caah, careltu Pathian nih thluachuahnak in pe ko hna seh. Nan cungah "Azungzal Lawmhnak" um hram ko seh. Thlichia le tilet thawhnak zongah, nan nunnak daite in um kho hram ko seh! Amen!!

-------------------------------------------------------------
Chinchiah

Ka lungretheih, ngaihchiatnak le lungdonghnak ka ton caan paoh ah, Pathian thluachuah rel bu in, hi hla hi thangpi in ka sak tawnmi asi. Mirang ca in ka van tar. Asullam a thuh tuk caah kokek bia in ka tarnak asi.

Lai Krihfa Hlacauk ahcun "Thachin Pakhat Hnu Pakhar Rel" timi asi. Mirang biafang tu ahcun, "Count Your Blessing" (Na Thluachuah Rel Tuah) ti asi. 1897 ah hi hla hi a rak phuah.

Phuahtu Rev. Johnson Oatman asi i apa hi hlasak thiam taktak asi. Amah hi hlaphuah thiam asi i hla fung 1,026 aphuah. 1922 ah a thi. Local church ah pastor arak tuanmi asi.  Baptist Hla pakhat asi. Hi hla hi lung fian ahcun, thluachuah rel hi zeitluk in dah a that timi kha, atu bak teah na thinlung nih a theih colh lai.

1 When upon life's billows you are tempest tossed,
When you are discouraged, thinking all is lost,
Count your many blessings, name them one by one,
And it will surprise you what the Lord hath done. 

Refrain:
Count your blessings, name them one by one;
Count your blessings, see what God hath done;
Count your blessings, name them one by one;
Count your many blessings, see what God hath done

2 Are you ever burdened with a load of care?
Does the cross seem heavy you are called to bear?
Count your many blessings, ev'ry doubt will fly,
And you will be singing as the days go by. [Refrain]

3 When you look at others with their lands and gold,
Think that Christ has promised you His wealth untold;
Count your many blessings, money cannot buy
Your reward in heaven, nor your home on high. [Refrain]

4 So, amid the conflict, whether great or small,
Do not be discouraged, God is over all;
Count your many blessings, angels will attend,
Help and comfort give you to your journey's end. [Refrain]

  

Iraq Ram "Mithla Ralkap"

Voikhat cu sizung ka lennak ah cauk pakhat ka hei char. Cu cauk i capar an tialmi pakhat cu "Ghost Army in Iraq" ti asi. Cucu Laiholh in leh tikah "Iraq ram Mithla Ralkap" tinak asi. "Mithla ralkap" timi cu a um balmi asi lo nain, catialtu nih an phuah cawpmi asi kho men.

Mithla ralkap nih a sawh duhmi cu, "Amin lawng in cauk cungah ralkap asi i, sakhan zong ah kal lo in le meithal zong tlai lo in le ral zong tuu tung lo in, lahkhah a thoh lengmangmi ralkap" kha a chim duhmi asi.

Iraq ram ah hi bantuk ralkap hi an rak tam tuk. Hi ralkap pawl hi, Iraq cozah nih lahkhah a pekmi hna an si. Cu lahkhah tambik aratnak ahrampi cu "U.S tax petu hna tangka" timi U.S cozah tangka asi. Cu cozah cu Pre. Bush cozah uknak khan aa thawk i Obama chan tiang aa pehmi asi." Phaisa le hriamnam tam taktak an pek hna. Asinain "Mithla ralkap pawl nih cun, lahkhah lawng an lak; an hriamnam hmanh tha tein an kilkawi duh lo i, a donghnak ah ISIS kut ah tam tuk an luhter." Cu bantuk ralkap cu million hmanh in um hna sehlaw, ram kilveng khotu ding an si lo.

Hi ralkap an i thawknak cu hitin asi. A tampi cu U.S ralkap nih 2003 i Iraq an tuk hnu i, training pekmi pawl an i tel. Cu ralkap cu Iraq ah zeizat dah an rak um? Zeizat dah tangka lahkhah an rak pek hna? US cozah hi zeizat remruam dah an ei-daat i an tangka hi million zeizat remruam dah hi hna nih a lakkka in an ei hnga  timi theih khawh asi lo. Ahodah tuanvo ngeitu asi ti zong an thei kho lo.

Mithla ralkap pawl sining cu, an min lawng cauk cungah an um. Min an thut i, sakhan ah an um lo. Ral tuk cu chim ding aum ti lo. Lahkhah an thoh i, an bawi le te zeimaw zat an pek hna. Cuticun chun nitlak , mithla tlau in an tlau i, an duhmi rian paoh an tlai.

Mithla ralkap pakhat pa cu, bia an hal i alehmi hna cu hitin asi: "Ka min ka va thut, lahkhah ka lak i, zeimawzat kha upa te ka pek hna i, chun nitlak taxi ka mawng ko. Zanlei chiarte camp ah um in min ka va thut than i, cuti ka tuannak cu kum 3 fai asi cang" tiah a ti. Cucu Bush cozah nih "Iraq ralkap trainig kan pekmi hna" tiah heh ti tin, tangka avorh bak in an rak vorh hnawhmi hna ralkap cheukhat cu an rak si. A va pawi hringhran dah. Zeicatiah cu U.S cozah tangka cu nangmah le keimah tax zong aa tel ve caah asi.

Iraq i raltumi U.S Ralkap an i dinh lio

Hi bantuk hi Iraq ram ah "Mithla ralkap" tam tuk an rak um. 2003 in 2015 deng tiang a tawr in an rak tawr. PM hlun Nouri al-Miliki cozah lio ah an zual khun. Hi cozah hi vawleicung ah a dikcaklo (corrupt) cemmi cozah pakhat ah aa tel. Cucu U.S cozah nih Iraq i a theipar a chuahtermi cozah pakhat asi.

Iraq cozah nih "Mithla ralkap" tam tuk aa ngeih tikah, ral zong tha tein an tu lo. Ram zong an veng lo. Camp ah an um ti lo. An itzau sawhsawh. Cucaah March 2014 ah ruah lo pi in, ISIS pawl an rak chuah tikah, meithal zun khat puak lo in, sakhan hna an zaamtaak.

Iraq ram khua lianbik pahnihnak asimi Mosul khuapi ISIS nih an lak ning hna cu khuaruahhar asi. Mosul khua ah Iraq ralkap 30,000 tluk cazin cun an um. Helicopter an ngei; raltuknak tank le Humvee tam tuk an ngei. Miakpi le zeidang American hriamnam tam tuk an ngei. Asinain ISIS ralkap 1,500 he ni (4) chung an i kah hnu ah, Mosul cu ISIS kut ah atla; vanlawng ralkap sakhan zong an ISIS kut ah a tla colh. Cutin ISIS nih fawi tuk in an laknak aruang cu, hi "Mithla ralkap" nih khua an rak hngah caah asi. Mosul cu nihin ni tiang Iraq cozah nih an tei kho than ti lo.

Mosul khua ISIS nih an kah lio rawkmi 

Parliament biachimtu, Usama al-Nujafi, nih "Mosul i thil cangmi cu, zeibantuk dirhmun in cuanh zongah rawhralnak asi ko. Iraq ralkap "an daithlang tuk" tiah a rak mawhchiat hna. Mosul ummi mirum pakhat nih cun, "Mosul khua cu engine aum lomi vanlawng a tlak bantuk in, a tlu ko" tiah ati phah. "An meithal kha tlitu lakah an kah i, an mah (ISIS) cu pakhat hmanh an kap hna lo cu te" tiah ati. Reuter catialtu nih cun, "ISIS cu an rak chuak i, an tlau colh" tiah ati. Cu tluk rang in, Mosul khua cu an rak lak.

Mosul lawng si lo in, Tikrit le Ramadi le Fallujah te hna zong ram a daw taktaklomi Iraq ralkap tam tuk nih an rak hngah.

ABC News Journalist Terry Moran nih U.S ralkap nih an rak sermi Kirkuk Vanlawng Rankap sakhan, Iraq ralkap nih an zamtaakmi kong a chimmi cu, lungfak taktak asi. Hi ralkap sakhan cu Kirkuk hrawngah a lian bikmi vanlawng ralkap sakhan asi. U.S cozah nih million tam tuk dih in a tharchuahmi asi.

Terry Moran chimmi cu a tawifiannak in tialmi cu atawinak in hitin asi: 

"Iraq ram chaklei meiti tambik a chuahnak khua Kirkuk khua i vanlawng ralkap Sakhan cu US ralkap a thawng leng an rak umnak khua asi. Cu sakhan cu US ralkap nih an sermi asi caah, amin ah "Krabtown" tiah min an sak. Kirkuk khuakam ah a um. US cozah nih tax petu hna tangka (tax payer money) in an rak sakmi asi. Cucu 2011 ah US ralkap nih Iraq ralkap ah an rak up hna. Chaklei Iraq ah American Ralkap tambik an umnak ralkap sakhan pakhat asi."

2014 i, Sunni tapung ISIS an rak chuah tikah, Kirkuk i Iraq ralkap pawl cu a kah zong i kah hlan in, Kirkuk Air Base cu an zamtaak. An zaamtaak hlan ah, thilri fir awk tha cu an firta dih. Laak awk athami paoh cu an lak dih. Inn vialte an boah dih i, hnawmtam bantuk in an chiahta. Humvee motor chia remhlomi zong tampi an zamtaak. Innchung cu electic le telephone hri vialte aa dawk dih; inn pawng cu thilri hlonhmi hnawm pawn in aa pawng. Cu ralkap sakhan cu hnawm pung bantuk asi. Ralkap thilri hlonhta mi aa phah tluk ko. Zoh ah hin, "zumh awk a har" tiah ati."

Zoh tikah "lungthin a kehkuai pinah thinhung taktak zong asi. American tangka dihmi vialte, an nunnak an pekmi vialte, an ruahnak le thluak an chuahmi vialte---hnawmtam lawngte ah an cang dih; cu hnawntam vialte cu- hlanlio chan pi in aa thleng kholomi Mesopotamian leidip lakah, hlonh dih an si ko. Thi sining a rak theilo tukmi kan si ko.

"Cu sakhan lawngpi cu, Iraq ralkap an zaam cangka in, training tha taktak in pekmi Kurdish Peshmerga ralkap nih an rak luh hnawh  colh i, nihin ni tiang Kurdish ralkap tu nih an hngah." 

Kirkuk Air Base ummi Russia MIG vanlawng rawkmi

Terry Moran catialmi le video zoh tikah, American ca ahcun lungthin fak taktak asi. Kha vialte tangka, kha vialte minung nunnak lomi, kha vialte hma pumi, "hnawm bantuk" an si dih ko ati. American G.I an teminnak le an thilri chiahtami hnawm bantuk in an zamtaakmi zoh ahcun, US caah lungthin kuai taktak asi.

Cu vanlawng ralkap sakhan lawng silo in, Kaywan ralkap sakhan zong Iraq ralkap nih an zamtaak than. Cu sakhan cu chaklei Iraq Kirkuk hrawng ah a lian bikmi ralkap sakhan asi. Cu zong cu, ISIS an phanh hlan pi in, an zamtaak chung. Atu cu Peshmergar ralkap nih an i lak.

Iraq ralkap zamtaakmi thilri (Rf.www.bloomberg.com)

Kaywan Base i thilri an hrawhtami 

Iraq ralkap zamtaakmi Kaywan Sakhan (www.tv.news)

Kirkuk khua hi, Kurdish ralkap rak lut hna hlah sehlaw, ISIS nih an lak hrimhrim lai timi a fiang ko. ISIS nih an la kho thai lo. Apawng tiang an laak dih. Kirkuk hi an ngiar len nain, US nih bomb a thlak hna caah le Kurdish ralkap nih an ven caah, a him. Kirkuk hi Iraq le Kirdish an i cuhmi khua asi. Meiti tambik chuahnak hmun asi nain, Iraq ralkap pawl nih an zaam tak. Kurdish miphun caah vanthat taktak asi. 

Hi ralkap sakhan hi Pre. Bush cozah nih Iraq an rak tuk hnu i an rak sakmi sakhan asi. American hriamnam le thilri tampi an kaltak. Cucaah catialtu nih atlangpi tar in ca a tialmi cu "Ghost of U.S Troops Left at Kirkuk Base After Iraqi Army Fled" tiah ABC.news.com ah aa tial.  Laiholh in leh ahcun, "Iraq Ralkap Nih an chuahtak hnu ah, Kirkuk Ralkap Sakhan i an kaltakmi-U.S Ralkap Thla Hna" ti ding khi asi. 

Hi bantuk in Iraq sakhan tampi cu, mithla ralkap nih an rak hngah. Hi bantuk mithla ralkap hi, Iraq ah an rak tam tuk. Cu ralkap pawl nih cawnghmi khua cu 2014 ah, ISIS nih khua khat hnu khua khat in, an lak duahmah ko hna. A donghnak ah, cu ralkap zong cu abubu in ISIS nih an thah ve hawi hna. Humvee le ralkap hriamnam dangdang tam tuk ISIS nih an lak caah, ISIS hi an rak cah tuknak zong a rak si.

US nih Iraq a tuknak le Remhthannak (Reconstruction) caah hin azapite billion 3,000 a dih te lai ti asi. Pre. Bush cozah nih Iraq caah kan dih lai an rak timi in, a let 50 a dih lai. Bush cozah nih, Iraq tuk ding hi, fawi tuk in an rak ruah sual i, an rak i tuak sual bak timi cu, tu chun Iraq buainak nih a fianter ko.  

U.S cozah hi, tangka lawng asung lo. Ralkap nutling patling 4,400 renglo Iraq ah an va thi fawn. Nu le pa, chungkhar le telefa ngaihchiat mitthli tlak le mitthli vialte chim cawk lo. Nuhmei le ngaktah buangro zeizat remruam dek an va chuah hnga? Iraq ah tii lo rawl lo in chunzan raltuk ruangah mithat lainawng an ummi ruangah, thih hlan lo thawngtlak a huahmi zong an tlawm rih fawn lo. Nihin zong ah ral U.S ralkap tampi an um rih. Hmapumi 37,000 kuakap an si rih. Hi hna zohkhenhnak hi tangka tam tuk a dih peng rih fawn lai.

Iraq cozah sermi "Mithla ralkap" kong ruah ahcun, U.S ralkap temtuarnak hi, a sungh tuk ning chim awk tha lo asi. Cu bantuk "Ghost Soldiers" ca i, mah zatzat nunnak liam cu, asung taktak. Ghost Soldiers pawl kong ruah ahcun, Iraq i a thimi U.S ralkap thla hmanh hi, an ngaihchia lai tiah ka ruat. An rak temtuar tuk.

Iraq ralkap zamtaakmi Kirkuk Ralkap sakhan

Iraq buainak cu atu ni tiang aa lim rih fawn lo. Caan a raoh deuhdeuh le adih deuh deuh lai ti asi. 2013 ah an hmuhmi cu, U.S dollar 60 billion hi, Iraq ram ah a tlau ti asi. Airport tiang a phan nain khawika set um an thei kho lo. Cu tluk in Iraq cozah hi an rak hrawkhrawl i, Pre.Bush cozah hi an rak eihmuar. Hi eihmuartu ah hin, "Iraq Mithla Ralkap pawl tampi an rak i tel lai tinak asi.

Cu bantuk a rureu (corrupt) mi cozah cu Bush cozah nih tangka hi a vorh bak in an rak vorh hna. Bush cozah hi Iraq caah an rak i siang tuk lehpek i, an ram sipuazi a tlak hmanh ah zei biapi ah an rak chia lo. Iraq rumro an rak i hruhpi i, cuticun Mithla Ralkap pawl tiang a rak chuahnak asi. Cozah zong an hrawkhrawl; mithla ralkap zong an rak hrawkhrawl le a theipar cu "Tu chun ISIS tiang hi asi."

Iraq ralkap zamtaakmi an thilri cheukhat

Pre. Bush hawi tha asimi Iraq PM hlun Nouri al-Miliki (May 2006-Sept 2014) cozah hi mi lolak le hrawkhrawl taktakmi cozah a rak si. Cu cozah cu Bush cozah nih heh tiah tangka an rak pek hna. An nih nih, US eidatnak ding lawngte khua an rak khang. Cuticun Iraq cozah nih, "Mithla ralkap"  thawng tamtuk an rak ser hna. Khuaruahhar ngai asi.

Iraq PM thar Haider al-Aradi nih Nouri al-Miliki cu a van chawn. Zung a thut hnu, thla (2) chung ah Mithla ralkap pawl kong cu an van hlat colh. November 30, 2014 tiangah Iraq ah "Mithla ralkap 50,000 leng an rak um" tiah amah nih ati. Hi hna hi, ni fatin tein min an thut; lahkhah an thoh peng nain sakhan ah an um bal lo" ti asi.

Cu bantuk ralkap cu US cozah nih hriamnam thatha an rak pekmi hna le tangka billion tam tuk an rak bawmhmi hna an si. A va pawi hringhran dah.

"ISIS tapung nih zeicadah hi tluk in Iraq cozah ralkap an kan tei khawh?" timi hi biahalnak an ruah tik ah, hi "mithla ralkap" an rak tam tuk caah asi tiah hmuh asi. Zeicatiah ralkap sakhan pakhat i ralkap 50 an chiahmi lak ah, ralkap 10 lawng hna an rak um ti asi. Adang 40 cu "mithla ralkap" an rak si. Lahkhah thoh lawng ah a rakmi ralkap an rak si tinak asi.

PM thar "Haider al-Aladi nih, hu mithla ralkap pawl dantat le hi bantuk a cantertu hi fak pi in mawhphurhnak kan ngeih hna lai" tiah ati. Sihmanhsehlaw, a liamcia caan i Mithla Ralkap hna ruangah Iraq mithi le khuaram a rawkmi vialte cu, zeihmanh nih a caw than kho ti lai lo. 

"Miphun a lianhngantertu cu dinnak asi" bantuk in miphun a tumchuktertu zong cu "dinlonak" asi ve. Nihin ni Iraq a tumchuknak le buainak hi, an dinlonak theipar ruang ah asi timi cu,  "Mithla ralkap" hna tuanbia nih a langhter ko cang. Hi dinlonak hi Iraq nih a doh khawh hlan chung paoh ahcun, "mithla ralkap" zong hi a tlawm le tam an chuak peng rih ko lai!!

----------------------------------------

Zohchihmi Ca

1. Iraq Uncovers 50,000 "Ghost Soldiers." 

http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2014/11/iraq-uncovers-50000-ghost-soldiers-20141130194439245402.html

2. Not Fighting ISIS: How Iraq's 50,000 'Ghost Soldiers' Run Their Scam by Alexander Smith 

http://www.nbcnews.com/storyline/isis-terror/not-fighting-isis-how-iraqs-50-000-ghost-soldiers-run-n267261

3. Ghost of U.S Troops Left at Kirkuk Base after Iraq Army Fled by Terry Moran 

http://abcnews.go.com/International/ghosts-us-troops-left-kirkuk-base-iraqi-army/story?id=24161191