Thursday, December 29, 2016

Million 99 A Simi Dinosour Kawlram Ah An Hmuh

Thil hlun kong cawngmi scientist pawl nih a kong an hlat bikmi le caihhmai bikmi cu "dinosaur" hi a si. Dinosaur pawl an i semning le an loh ning tuak ahcun, khuaruahhar taktak a si ko. Bible i sernak tuanbia he hna epchun ahcun, epchun awk an tha lo. Zeicatiah an kum a tar tuk caah a si. 

Vawlei hmun kip ah, dinosaur ruhro hi an kawl peng. An hmuh tharmi zong tampi a um. A ruhro ti tikah, ruh bantuk an si ti lo. Lungcang bantuk in a um cangmi khi an si. Dinosaur hi phun tampi a um i, a lian he a hme he, va bantuk a simi a um i, a cheu cu laizir bantuk a simi zong a um. 

Scientist pawl nih theih an duh ngaimi an theih khawh rih lo mi cu, "Dinosour hi zeicadah an thih dih hnga? Zeitik caan ah dah vawlei ah an rak tlawnlen i zeitik caan ah dah an rak thih dih hnga?" timi a si. An thihloh kum le a ruang hi, theory phun tampi an chuah nain, fiang tein an thei kho rih lo. Egypt pyramid sakning cang kong hmanh tliang tein an theih khawh lo ahcun, dinosaur thihnak kong theih ding cu a fawi lai lo.

Dinosaur ruh thar an hmuh paoh ah, biahalnak thar a chuak than lengmang. Nikum ah million 99 a si cangmi dinosaur mei (tail) Kawlram ah an hmuh. Cu dinosaur mei ahcun "a thlahmul, a ruh le a titsa nemmi (soft tissue) zong tling tein a um ti a si. Cu bantuk phun an hmuh hi, a tu hi a voi khatnak a si caah, ramkip scientist an lung aa lawm ngaingai. 

Cu an hmuhmi cu 2015 ah a cangmi a si. China University of Geosciences in hlaihlaitu (researcher) Lida Xing cu, Kawlram thinglungvar (amber) zuarnak i thinglungvar pakhat kha a va zoh i, thil pakhat a hmuhmi nih a mit a hlan ngai ti a si.

Amber timi hi, thing kum million tampi a um hnu ah, lungvar bantuk ah a cangmi a si. Cucah thinglungvar tiah ka tinak a si. Monywa chaklei ah thing a si ko nain, lung ah aa cangmi tampi a um i, amber timi zong cu cu bantuk a si ve. 


Image result for amber
Thinglungvar (Amber) phun khat


Cu thinlungvar cu vawleikhur thukpi chung in an cawh i an lakmi a si. Xing nih cun, market i an zuarmi thinglungvar chung a muru chungah "hlanlio chan i a rak ummi hngerhte le a pawl nawnmi thinghram bantuk a hmuh hna. Thinglungvar zuartu nih cun, cu a pawl nawnmi thil cu thingram phun khatkhat a si ko lai tiah a ruah. Xing tu nih cun, phundang pi'n a ruah. Cucu thinghram siloin "dinosaur i a hmul (feather) pakhatkhat a si men lai" tiah a ruah.

Xing nih cun, Dexu Institute of Palaeontology cu, cu thinglungvar cu cawk ding in a sawilem hna i, China, UK le Canada i an riantuanpi hawi le he tam deuh hlathlai (study) tuah ding in a forh hna. An cawk. Caan sau a rau lo. Xing nih a chimmi a dik ti kha an theih colh. Cu thinglungvar (amber) chung a ummi thilri te kha "dinosaur mei a si" an ti.

Xing nih hitin NPR ah a chim:


Dinosaur kawl ka huamnak hi kum 30 tluk a si cang. Paleontology (ruhro kong) hi ka cawnnak kum 10 a si cang. Cu chung ahcun amber (thinglungvar) chungah dinosaur kan hmuh te lai ti hi ka rak ruat bal lo. Hi thil kan hmuhmi cu ka chan chungah lunghmuih awk taktak a si ko....Dinosaur mei i kan hmuhmi a hmul cu a chah ngaingai i, cucu khuaruahhar a si ko" 
The Royal Saskatchewan Museum of Canada i, Xing a rian tuanpi hawi a simi le, hi dinosaur kong hlathlaitu a si ve mi, alaeontologist Ryan McKellar nih, "Hi thil hmuhmi nih ka ka khuaruah a harter taktak ko. Hi bantuk hi a pakhatnak bik hmuhmi a si" tiah Reuters ah a chim. 

Hi thinglungvar chungah dinosaur mei le ruh, tling khitkhette hmuh timi hi, a pakhatnak a si i, Xing le a hawi le pawl cu, an lungthin aa lawm taktak. 


"A hlan ah hin, thinglungvar chungah vahmul (feather) cu an rak hmuh bal cang. Cucu dinosaur hmul zong a si kho men ko nain, dinosaur taksa dang kha an hmuh chih lo caah, dinosaur hmul a si timi kha chim khawh taktak a rak si lo i, el khawh ngai a rak si" tiah Xing nih Canadian Broadcasting Corporation (CBC) cu a ti hna. 

Xing le a hawi le pawl nih an ruahmi cu, hi dinosaur mei hi dinosaur note mei a si i, a min ah "Eva" tiah min an sak. An ruahmi cu, a liamcia kum million 99 lio ah, dinosaur note i a mei-par te kha "pithlung tia" te a rak si lai. Cucu thingkung a hram karlak ah a rak i tenh sual lai i a chuak kho ti lai lo. Cuticun cu a mei te cu, himbawm tein amber (thinglungvar) chung ah a umnak a si lai" tiah an ruah.

Dinosaur hi phun tampi a um i, a cheu cu va bantuk an si. Atu an hmuhmi dinosaur phun zong hi vanthat ah upat tiang lian sehlaw, Ostrict va tia hrawng a si lai tiah an ti.


Image result for amber in hukawng valley
Thinglungvar tambik an cawhnak khur umnak 
Hi thinglungvar (amber) hi Kawlram chaklei Kachin ramkulh, Hukawng Nelrawn ah lungkhur an cawhnak ah an hmuh. Vawleicung pumpi ah, hi hmun hrawng i thinglungvar tambik chungah thingram le saram hna ruahkhua tambik an hmuhnak hmun a si. Hi thinglungvar pawl ah hin, Cretaceous chan i a rak nungmi saram le thingram tambik aa telnak hmun a si an ti (Cretaceous chan timi hi, a liamcia can 65-145.5 million karlak thilnung pawl an lohtlau lio caan a si).

"Kawlram chaklei ah Kawlram cozah le tapung hna i kahnak a dongh deng cang caah, hi ka hrawnggrang ah hin, hmailei ahcun thinglungvar ah hin, hi bautuk dinosaur phun hi, tampi kan hmuh te lai" tiah Xing nih zumhnak a ngei. Hukawng Valley hi vawleicung ah hi bantuk tambik an hmuhnak hmun zong a si. 

"Caan rau lo te ah, hi bantuk in thilnung (specimens) hi vawleitang tampi kan hlaichuah te hna lai" tiah  Xing nih a ti. Aa tinhmi taktak cu, a tlingmi dinosaur hmuh kha a si. 

Xing le a hawile pawl riantuannak hi, Current Biology journal ah an tial. 


--------------------------------------------------------

Chinchiah
Hi capar hi online news tampi chung in charmi a si. 

Tuesday, December 27, 2016

Zei Ruang Dah USA Khuapi 30 Ah Lainawn A Karh Hnga?

Pathian nih minung nunnak hi biapi tuk ah a chiah. Cucaah lainawn lo ding hi Nawlbia 10 ah hitin a kan chimh...."Lai nan nawng lai lo" (Ex. 20: 13) ti a si. Asinain USA thil sining zoh tikah, lainawn hi zeite ah an rel lo. USA minung cheukhat caah hin, "Minung thahnak in uico thah hi an duh lo deuh" lai tiah ruah tlak a si. Cu tluk cun minung nunnak hi zei ah an rel lo.

"A vapa nih a nupi a thah; a pa nih a nupi le fale a thah hna. A nu nih a fale a thah hna. Cu pa nih, Mall ah a kah hna; cu pa nih sianginn ah a kah hna; rian ah a kah hna; anih te chung an mah le mah an dongte in an i that" ti phun hi, a tam in a tam tuk. A cheu an buaimi cu "pia 80 man arti ruang hna ah an i that men..." Micheu cu an thin a tawi taktak. Kutpi nam lawng a si. Cu nih cun meithal an ngeihmi cu tih a nung tuk cang.

Meithal kah a tamnak khua i, News ngaih cu, zeidang kong a um lo. "Khuacaan, accident le, innkang le mithah lainawn kong lawngte in a khat." TV zoh hi, lungrawnnak menmen a si. Thawngtha theih ding pakhat zong a um lo. Cu tluk cun USA hi a dirhmun a chia.

Zeicatiah mi tampi cu Pathian kha zei ah an rel lo i, "Nawlbia 10" kha an caah sullam a ngei lo. Nawlbia 10 an ca i sullam a ngeih lo ahcun, "Minung nunnak cu zeihmanh a si ti lo. Hmuichon bantuk tluk ceu a si."

Khatlei ah mi an thahnak cem cu methal a si nain, meithal zuar a duhmi le meithal ngeih a duhmi hna nih, "Meithal nih minung a thah tung hna lo. Minung nih pei an thah ko hna cu. US phunghram zong nih meithal ken a onh fawn hna. Cucaah mipi kut ah mei thal tam chin lengmang a phan. Meithal kan ngeih ahcun kan him deuh lai" tiah mipi fim a kan chimh. Cucaah USA cu "Hriamnam ram" (a country of weapons) a si. An ram milu nakin meithal ngeimi an tam deuh cang lai tiah ruah  a si. Meithal hi an buaibainak tlianternak caah an hman fawn i, tih a nun khunnak a si hawi.

Mei a dekmi mei in, tii a dekmi tii in, meithal a dekmi meitha in, a thimi an tam deuh zungzal. Hriamnam a tam tuknak ram paoh cu, a daimi ram a lo nain, chungmuru taktak cu a dai lo. Thinlung hna a ngam bal lo.

Meithal zuar pawl nih an chimmi bia hi, a dik le diklo cu, USA ah kum chiar meithal aa kapmi an tam chin lengmang mi nih, a dik lo timi a fianter ko. Nihin ni ah, meithal a tam deuhdeuh, mithah lainawn a tam deuhdeuh. Khuaruahhar a simi cu "Meithal an ngeih ruangah an himbawm" timi nakin "Meithal an ngei i an i kap, an i that" timi tu a tam deuh peng.

FBI nih meithal cawk a duhmi hna hi, an siningtuanbia (background) tha tein an chek ko hnu in, meithal kah i thahnawn hi a tlawm deuh ngai an ti. Asinain "background" check nih cun, a liamcia caan ca lawng a theih khawh i, minung thinlung zei dah an ruah? Hmailei ah zeidah an tuah lai timi cu computer nih a thei kho ti lo. USA ah hin, kum chiar in mithah lainawn hi, a zor lei nakin a karh lei deuh hi a si tawn. Khua cheukhat ah a rak zor i, khua cheukhat ah a rak karh.

2015 ah hin USA ah minung 15,696 an thah hna i, 2014 nakin 10.8% tam deuh an thah hna. 2016 ah hin, 2015 nakin a karh deuh lai tiah ruah a si. A ruang pakhat cu Chicago ah minung an thahmi hna an karh tuk caah a si.

2015 le 2016 epchun tikah, mithah a karh biknak khua (15) an thim tik hna ah, Kawlrammi kan tamnak khua-Indianapolis, Chicago, Phoenix, Dallas, Houston, Fort Wayne, Atlanta le Kansas City- hna zong an i tel ve hna. Mithah a tam ngainak Washington DC, Baltimore, Milwaukee tibantuk ah tlawmte a zor. A cheu khua cu Metro area in tuak ahcun a karh thiamthiam ko rih.

Cucah kan umnak khua thatnak ding caah, Laimi zong kan i zuam ve a herh. Cucu Pathian duhmi a si i, Bible cawnpiaknak zong a si. Kan umnak khua le ram caah thlacam le thiltha tuah hi, kan i zuam a herh.

2015 le 2016 an epchun tikah atanglei khua hna ah hin, mithah lainawn a karh bik tiah ti a si. Hihi October, 2016 i an tuakning a si. Kum dih tuakmi a si lo. Hi khua hna hi, mithah lainawn a tam bik timi siloin 2015 nakin 2016 ah zeitluk in dah a karh deuh timi tuaknak a si.


                             2015             2016       Karhmi             % A karhmi
Chicago                378                536            +158                    41.8%
Orlando, Fla.         19                  73            +54                       284.2
Memphis, Tenn.    114               158            +44                      38.6
Phoenix                 72                 111            +39                       54.2
Las Vegas              90                 125           +35                       38.9
San Antonio          78                  111           +33                        42.3
Louisville, Ky.   52                   79            +27                       51.9
Dallas                    95                  118           +23                       24.2
Houston                191                212            +21                       11.0
Fort Wayne, Ind.  17                  34             +17                     100.0
Atlanta                   68                  85             +17                        25.0
Indianapolis          102                 117           +15                        14.7
Austin, Texas        13                   28            +15                       115.4
Kansas City, Mo.   77                  90            +13                         16.  9
Arlington, Texas     4                    17           +13                        325.0

"Zei ruang ah dah US khuapi 30 ah hin mithah lainawn a karh hnga?" timi biahalnak hi, million pakhat man biahalnak tluk a si. A phi chuah awk a fawi lo.

Hi ti mithah lainawn a karhnak a ruang hi, thil pakhat ruang lawngah a si lo. A ruang phun tampi a um. Mifimmi hna hmuhnak ah, a ruang tambik cu "drug, gang, robbery le innchungkhar vuakden ruang, hlawhhlan, zudin saei ruang le cu he aa pehtlai deuhmi lawngte a si" tiah an ruah, Kah sualmi zong an um ve nain an tlawmte. Acheu cu lungthin rawh (depression) ruangah a si an ti. Seh riantuannak ram hna, abik in USA ah hin, lungrawk zawtnak hi a tam ngaingai i, hi nih nih mah le mah thahnak, midang thah duhnak tam tuk a rak chuahter.

Zeihmanh va sisehlaw, ruah a herhi a um. Acunglei cazin zoh in, ka umnak khua ah mithah lainawn hi a karh lei maw a si, a zor lei dah a si timi tuak a herh. Zeipipa tuah lo zongah, kan umnak khua ah mithah lainawn a karh cu, kan caah thil tha a si lo i, kan mah cio zong mithah a zornak ding caah tel ve kan herh. Cozah le khuachung cawlcanghnak le hruainak ah tel ve a herh.

Cun hihi ruah hrimhrim zong a herh:

Ka umnak khua ah zeicadah mithah lainawn a karh? Zei dah kan zatlang ah buaitertu a si? Zei thil nih dah hi bantuk mithah lainawn hi a karhter khun hnga? Sipuazi maw a si? Zuu maw? Ritnak si-ai maw? Sifahnak maw? Fimthiamnak maw? Nu aa zuarmi maw an si? Gangster ruang dah a si? timi kha ruah, kan nih Laimi ni nih teh zeidah kan zatlang ah thathnemnak kan tuah khawh ve mi a um? Palik hna kan dirkamh deuh hna lai maw? Pathian nih biapi tuk ah a chiahmi nunnak khamhnak caah zeidah kei ka tuah ve lai?" timi ruah a herh.

                                           ------------------------------------------------------

Zohchunhmi Ca

1. http://fivethirtyeight.com/features/a-handful-of-cities-are-driving-2016s-rise-in-murders/








Monday, December 26, 2016

"Zinghmuh Tlang National Park" Siam A Herh

Image result for Zinghmuh tlang
Lairam tlang dawh bik Zinghmuh Tlang
Minung thanchonak ah a biapi bik cu, "ruahnak" (idea) a si. A van changtu ah "saduhthah" le vision (thil hmuhchung nak) ngeih a si. A theipar a chuahnak ding caah, cu "vision" cu zeitindah a tlam kan tlinter lai? Zeitik ah dah? A ho nih dah?" timi ruah le riantuan a si. Cu ti tuah ahcun, vawleicung ah a si kho lo in ruahmi thil tampi hi, a si khomi a tam tuk.

USA cu an ram thanchonak ding caah, "idea" (ruahnak) an rak ngei tuk. Ruahnak thar chuah le thil thar chuah cu an rak cak taktak i, zohchunh awk an tlak taktak. Ruahnak tha an ngeih caah vawleicung thil thar tambik a serchuahtu cu American an si ko.

USA nih an tuahmi thil tampi lakah, thil fate a lo nain, thil pipa taktak a si mi cu, cozah nih an ram tiva, fingtlang, tupi le tibual tibantuk, cozah hualmi hmunhma hna, min dawh ngai an sakmi hna hi  a si.  State chung lawng a aiawhmi kokek tiram hna kha, "State Scenic" an ti i, ram pumpi ai awhmi cu, "National Scenic" tiah an ti.  "Scenic" timi cu "Hmunhma dawh" timi a si ko.

USA bantuk in Lairam ah, a cheu cu "State Sceinic" ah chiah tlak hmunhma dawh an um i, a cheu cu "National Scenic" ah chiah tlakmi an um. Tahchunhnak ah, Khonumthung Tlang hna cu, "National Scenic" ah an chiah lawng hmanh siloin Southeast Asian i tlang minthang pakhat ah an chiah ve. Cucu Laimi kan vanthatnak pakhat a si. Cun Rih Tibual te hna hi, "National Scenic" ah an tla kho ve hnga. Zeicatiah a lian lo nain, aa dawh tuk caah a si.

Cu bantuk in, Lairam ah tlang dawh bik kan ngeihmi cu, Zinghmuh Tlang a si.  Zinghmuh Tlang cu tuanbia a ngeimi tlang zong a si. Hi tlang i, Chin State cozah nih, tha tein zohkhenh le sersiam ahcun State Scenic lawng siloin National Scenic ah a um kho dingmi tlang a si. A umnak hmunhma, a fingtlang le kokek sining nih a phut bakmi tlang a si.

Image result for Zinghmuh tlang
Lairam tlang dawh bik Zinghmuh Tlang
Image result for Zinghmuh tlang
Zinghmuh Tlang par pakhat 
Zei ruang ah dah National Scenic ah kan chiah khawh timi a ruang hitin kan chim khawh.

(1) Pe 8,814 a sang i, Laitlang tlang vialte lakah san ah (3) nak a si.
(2) Laitlang tiva lianbik Tipi le Tio an i semnak "tuanbia tlang" a si.
(3) Laitlang ah tidil minthang cem "Lai Dil" a umnak a si.
(4) Laitlang ah a lianbik le a cang bik tupi "Laikua Tupi" umnak a si.
(5) Sii phunphai ah a thami thingram tampi a keuhnak tlang a si.
(6) Lairam khuapi bik pahnih-Hakha le Falam-kar ummi a si.
(7) Saram tampi an umnak hmun kau taktak a um.
(8) Lairam tlangpar le tlang thluan dawh bik pakhat a si.
(9) Lairam tlang ah lung a cang bikmi tlang pakhat a si.
(10) Pipu chan in, Laimi nih sunhsakmi "tlang thianghlim" a si.
(11) A pawng ah khuate tam nawn a umnak tlang a si.
(12) Lairam a laiva bik ah a ummi tlang pakhat a si.

Hi a cunglei thil (12) ruangah Zinghmuh Tlang hi, "National Scenic" tlang pakhat ah chiah le Laikua Tupi zong hi "Zinghmuh Tlang National Park" ah chiah a herh. Chiah zong a phu. Cun Zinghmuh Tlang par tiang bus lam cawh i, cuka ah hotel zong sak le private nih dawr zong umter i, "tourist attraction" hmun pakhat ah serchuah ding a herhmi a si. Hihi a si kho ding zong a si.

Zeicatiah hmailei kum 25-50 kar ahcun Chuncung hi Hakha i sang pakhat bantuk a si te lai i, khi tik ahcun Hakha hi tourist tlawn duhmi khuapi pakhat a si te lai. Cucaah ramleng le ramchung tourist an um a har lo nak ding caah, zoh duhmi le nuamhnak tampi kan ngeih chung a herh. Nuamhnak le zoh nuammi hmunhma kan ngeih lo ahcun, tourism hi Lairam caah tangka hmuhnak a cang kho lai lo.

Related image
Zinghmuh Tlang lungpang dawh

Image result for Chuncung khua
Tourist Resort a si khomi Laikua Tidil
Laikua Tidil hna "Tourist resort" caah a rak tha tuk. Hi hmun hi, "Zinghmuh Tlang tourist resort" ti'in ser i, hotel, beach le boat citnak tha tein tuah ahcun, tourist attraction hmun pakhat ah a tla kho ding a si. Mirummi hna nih thit-umhnak hmun zong ah a tla kho. Cu ti kan tuah khawh ahcun, ramleng le ramchung tourist tampi an ra lai i, Falam le Hakha caah phaisa tampi hmuhnak a si lai. Chuncung le a chehvel khua caah tangkalut tampi a um kho lai. Surbungtlang Airport hna a tlam a tlin ahcun, Rih Tibual le Zinghmuh Tlang lungpang kai ruah ah, ramdang tourist tampi an ra kho i, ramdang tangka hmuhnak ah a cang kho ding a si.

Zinghmuh Tlang he pehtlai in, Laimi nih kan i cawn awk ngai a simi cu, Mizoram Cozah riantuanning le thil serning hi a si. Mizoram cozah nih biapi ngai ah an chiahmi cu, tangka hmuhnak caah an ramchung tiva, tibual le fingtlang hna khi, zoh nuammi hmunhma ah ser khi a si.

Mizoram Cozah cu "Department of Tourism" an ngei. Cu department nih, an ram chung ah "tourist zoh duh ding hmun" tampi an kawl i, cucu dawhte le zoh nuam in an ser hna. An tuanbia zong tampi ca in an tial hna. Va zok taktak ahcun a phu setsai lo mi zong an si men ko lai nain, an tuanbia ca chung i an tial tik ahcun, ramchung le ramleng tourist tampi nih va hmuh le zoh duh a si cang. Mileng an um tik ahcun, hotel, eidin dawr, lakphakti dawr tete an um i, chungkhar zeimawzat caah pawcawmnak a si. Taxi le bus hna an hlan tikah a dang rian a rak um than.

Cucaah kan ram tuanbia hi, kan mah nih ser a herh. Kan tial a herh. Kan thanh (kyawngia) a herh. Mizoram cu tucicun ramchung le ramleng tourist an sawilem hna i, an ram tlang sang bik, Phawngpi Tlang hna cu, Sangau khua kam ah a um nain, ramdang tourists tam ngaite an kai cang. Tlangsang pakhat ruang ah, Sangau le a chehvel khua caah tangka tam ngai luhnak a chuak kho.

Chin State Government nih "Department of Tourism" hi an ngei rih rua lo tiah ka ruat i, a pawi ngai. An ngeih cang ahcun a tha i, an ngeih rih lo ahcun ser hrimhrim a herh i ser ding hrimhrim a si.

Related image
Hmuifang Tlang kalnak motor lampi
Mizoram cozah nih an sermi tampi lak ah, Aizawl khuapawng ah a ummi tlang pakhat ah "Hmuifang Park" timi cu Zinghmuh Tlang he aa lo ngai. Cucu tlangsang le lungpang dawh sawhsawh a si ko. Asinain cuka hmun ahcun Bus lampi an cawh i, kattaya an hnuai. Bus duhtawk in an kal kho. Cucaah Mizoram chung le ramleng in tourist tampi an kal. Mirummi nih an tangka tampi an hloh tik ah, Mizoram caah tangka hmuhnak ah tla. Lungthin nuamhnak zong a si.

Cu bantuk in Zinghmuh Tlang zong hi, bus lam kan cawh in kan tuah khawh ve a herh. Tlangkainak lam zong tha tein ser i, tlang kai a huammi nih an ke te in an kai lai. Atanglei hi, Hmuifang Park hmanthlak cu an si i, zeitluk in dah zoh dawh le duhnung an si timi cu, hmuh khawh a si.

Tlangpar Park zawn

Hmuifang Tlang lungpang dawhdawh

Hi Hmuifang Park hi Aizawl in Km 50 a hlatnak Lunglei lei kalnak lampi ah a um. Tlangcung thingkung hi voikhat hmanh hau rih lomi an si. Meter 1619 a sang tiah Mizoram Tourist Department nih an ti. Cu park cu nihin ni ah, Mizoram caah tangka tampi hmuhnak ah a cang.

A ngaingai tiahcun, Mizoram bantuk in kan i zuam ahcun, Zinghmuh Tlang cu Hmuifang Park nakin a hlunghlai deuh lai. Tangka zong tam deuh kan hmuh lai. Zeicatiah Hakha, Falam le Thantlang in a nai tuk. Lairam a laifang ah a um i, mi tampi phanh khawhmi a si. A pawngkam ah khuate lian-Chuncung le Ramthlo-tibantuk tam ngai a um fawn. Hi khua hna ah, tourist tlunnak hotel an um kho i, khua hlunghlai ngai ah an tla kho. Laimi nih biaknak le sianginn in picnic tuahnak, camping tuahnak le chungkhar nuamhnak zong ah kan hman lai. Cu nih cun kan Lai miphun caah takta le thlarau damnak tampi a chuahpi chih lai.

Ngaknu tlangval le chungkhar Picnic tuahnak hmun 

Hmuifang Park cung ah a kalmi bus hna
Len nuam tuk ding in an sermi Hmuifang Tlangpar  




Chin Sate Cozah Nih Ruah Awk? 

Zinghmuh Tlang hi, Hmuifang Park bantuk in kan ser khawh ve ko. Asinain a sertu um a hau. Cucu Private nih cozah ah sawk i ser khawh a si. Cozah nih Private ah an pek duh lo ahcun, Chin State Government nih tuanvo lak a herh.

Lairam nih kan herhmi a tam tuk ko lai. Cu lak ahcun, Hmuifang Park bantuk in, tourist nih zoh le len duhmi, tangka hmuhnak ding hmunhma dawh hna ser zong hi kan herh chih. Zeicatiah ramchung le ramleng tourist tampi nih zoh duhmi hmunhma ngeih kan herh caah a si.

Zinghmuh Tlang hi,  "National Park" dirhmun a phak khawhnak ding caah, Chin State Government hrimhrim nih, a herhnak kong le a thatnak kong, research tha tein tuah le cozah nih pawm khawh ding in, an i zuam a herh. An i zuam khawh i thil tlam a tlin ahcun, budget zong tampi a tla lai i, Lairam caah rian tampi a chuahter lai.

Ram cheukhat cu tourism hi tangka an hmuhnak bik le an rumnak hrampi pakhat a si bantuk in, Lairam zong nih kan fingtlang hna hi, phaisa hmuhnak ah ser ve a cu cang. Chin State cozah hruaitu hna nih, a tu tein ruahnak (idea) thar an chuah lo le heh tiah rian an tuan lo ahcun, Lairam hi chan khat hnu chan khat ramkulh dang nih a kan chawhkanh peng lai timi phan a um ngaingai.

Cozah aa thlenka a si caah, a fawi cu a fawi lai lo. Asinain Mizoram cozah zong nih an tuah khawh ve ko ahcun,  Chin State Cozah zong nih an i zuam peng ahcun an tuah khawh ve awk a si ko hnga lo maw? timi saduhthahnak he!!
Image result for Zinghmuh tlang
Tourist tampi a lem kho dingmi Zinghmuh Tlangpar

Image result for Chuncung village
Tourist tlunnak a si khomi Ramthlo (Ref.ramthlo.blogspot.com)
Image result for Chuncung village
Tourist nuamhnak a si khomi Ramthlo (Rf.ramthlo.blogspot.com)
Image result for Chun cung khua
Tourist lennak khua a cang khomi Chuncung khua

Image result for Chuncung
Zinghmuh Tlangpar Vailamtah (ramthlo.blogspot.com)


-------------------------

Chinchiah

1. Hmuifang Tlang hmanthlak hna hi, hi website in lak an si. http://www.misual.com/2011/04/06/kal-vawikhatna-part-i/

2. Zinghmuh Tlang hmanthlak hi wikepedia in lakmi an si.

Friday, December 23, 2016

Nazareth Khua: In Zei Thil Tha Dah A Chuak Bal?


Image result for Nazareth city
Tuchan Nazareth Khua 

Christmas a nai cang i, Nazareth Khua kong te tial hi, ka lung ah a chuak. Zeicatiah Christmas kong ruah fate, Mary le Joseph khua a simi Nazareth kong hi, ruah lo awk a that lo caah a si.

Jesuh chuah hlan deuh ahcun, Nazareth khua te hi, khua fate taktak a rak si. Mary le Joseph an rak i hmuhnak le hamnak khua a si. An ngaknu tlanval lio ah, an rak i hawikomhnak le nuam tein an rak lennak khua a si. Khuate a si caah, pakhat le khat an i thei dih i, hawikawm bantuk tein khua an rak saknak khua a si. Sifak santlailo ngai khua an si caah, khua dang he an rak i tlatkai tuk lo. Mah um tein a ummi khua  le umhar ngaimi khuate pakhat a rak si.

Minung mit ahcun, khua nauta le khua sifak si ko hmanh sehlaw, Vancungmi Gabriel nih a lenmi khua cu, Nazareth a si. Hi khuate ah hin, Gabriel nih "Ngaknu thiang Mary cu nau na pawi lai; na pawi laimi fa hi, Thiang Thlarau thawng in a si lai" tiah thawng an rak thanh (Lk. 1:26-38). Joseph nih "Mary hi na nupi ca i lak awh tih hlah. Nau a pawimi hi Thiang thlarau thawng in a si" tiah mang a rak manhnak khua a si (Matt 1:20-22; Luke 1:26-38).

Vancungmi nih cun, a ropui tukmi Jerusalem khua kha aa thim lo i, Jerusalem lengrual ngaknu muisam dawh le pumrua thatha, mirum le milian fanu hna zong kha thim hna lo i, Nazareth khua Ngaknu thianghlim Mary (Judah min ah Meriam) tu kha a rak thim. Minung mit ah zei a si lo nain, Pathian mit ah a ropui tukmi Nazareth khua a si. Pathian khuaruahnak le minung ruahnak cu aa dang.

Image result for mount tabor
Mt. Tabor le Jezreel Nelrawn
Nazareth khua hi, Galilee Rili a thlanglei a donghnak par in nitlaklei meng 15 a hlatnak, Mediterranean Rili in nichuahlei meng 20 a thlaknak, Galilee Peng ah, a um. A umnak hi rili in pe 1,300 a sang. Israel ram ah vawlei tha bik an timi Jezreel Nelrawn a chaklei tlangthluan cungah a um. Nazareth in nichuahlei ah tlang minthang Mt. Tabor (pe 1,843) a um i, cu tlang cu  "Jesuh muihmai aa thlennak a si men lai" tiah Bible thiammi tampi nih an ruah.
Nazareth hi sipuazi lampi nih a pallo i khua hriang ngai ah aum caah, Jesuh chan lio ah hin, Galilee Peng i sipuazi cawlcanghnak ah hin aa tel kho tuk lo. Min a ngei lo i, mi nih theihhngalhmi khua a si lo. Sifak santlai lo deuh, lo tuahmi le satil zuami pawl, an umnak khua khan a rak si.  "Minung 200 tluk hrawng lawng khua an saknak khua fate, lotuah le satil zua pawl an umnak khuate a si" tiah a ti. A cheu ca ahcun minung 400 tluk hrawng an si lai tiah an ti. 
Hi bantuk a si caah, Nazareth hi pawngkam khua hna caah thathnemnak min hngal thil pakhat hmanh a chuahpi lo. Nathanael nih Philip bia lehmi nih Nazareth hi zei bantuk khua dah a si timi a langhter ko:-
Nazareth cun zei thil tha dah a chuak kho bal i? (John 1:46)
Cuka khuafa tein Jesuh cu a thang. Jesuh nih hin, Nazareth le Galilee sining hawih in, mission riantuan zong cu aa thawk. Ka dang phan hmasat lo in, Capernaum, Bethsaida le Chorizon hna ah thawngtha chim aa thawk hmasat.

Nazareth aa thawknak tuanbia hi dik tein theih a si rih lo. Ruahnak (theory) phun tampi a um. Thilhlun cochuaktu (archaelogist) pawl nih Jesuh chan hlan ah a rak ummi Nazareth khua hi, an kawl nain an hmu kho rih lo. Cucaah hi khua hi zeitik dah an tlak timi theih khawh a si rih lo.

Nazareth timi in meng 2 hlannak "Kfar HaHoressha" timi ah, khuarawp pakhat an hmuh. Cu khua cu a liamcia kum 9,000 tluk ah, minung an rak um cang ti a si. Thung vawlei in tuammi minung ruak 65 zong thlan ah an hmuh i, Nazareth hrawng ah, hlan lio kum tampi in minung khua an sa cang ti a si.

Nihin ni Nazareth hi cu, Jesuh chuah hnu lawng in theihmi a si. Hlanlio Judah ca hlun ah hin, Nazareth kong hi pakhat hmanh an tial lo. Nazareth kong theih hmasat biknak cu Biakam Thar (NT) le Lamkaltu chung lawng in a si.

Krihfa ca a si lo mi nih a voikhatnak bik Nazareth khua kong an tialmi hi AD 170 hrawng ah a si. Cu ca ahcun, Nazareth timi sullam hi "ral vennak hmun" (guard place) tibantuk in an tial. A ruang cu Nazareth pawng i sipuazi lampi cungah a ummi Sepphoris khua kilvennak caah an rak sakmi a si lai tiah an ruah.

Luke tialmi Thawngtha cauk ahcun, vancungmi Gabriel nih, Mary le Josepth sin i aa langhnak khua kha Nazareth ah a si (Luke 1:26-38). Cun Bethlehem ah Jesuh a chuah hnu ah, Jesuh, Mary le Joseph cu Nazareth ah an kirnak kong Luke nih a chim. Jerusalem biakinn chung i Jesuh an pekchanhnak le Nazareth i an tlunpi thannak kha Luke nih a kan chimh (Luke 2:1-51). Mark nih cun, Johan sin i tipil in awk ah Nazareth in Jesuh khualtlawn aa thawhnak kong a tial (Mk. 1:9-11).

Galilee hrawng abik in Nazareth hrawng hi, sifak santlailo le mi nih zei rel setsailomi pawl, khua an saknak a si caah, Jesuh nih cu minauta hna hi, cawisan a duh hna. Cucaah Nazareth hrimhrim in thawngtha chim hi aa thawk timi kha Luke nih a kan cawnpiak (Lk 4:16-19):
Bawipa Thlarau cu ka cungah a um. Sifakmi hna sin i Thawngtha chim awkah chiti a ka thuh i, Saltangmi hna sin i luatnak thanh awk ah a ka thlah, Mitcawmi hna sin i khuahmuh thannak pek awk le Hremmi hna luatnak ding caah a ka thlah. 
Luke nih, a thannak khua Nazareth ah Jesuh a rak tlunnak kong a kan chimh bantuk in, Matthew (13:54) le Mark (6:1) zong nih a kan chimh ve. Matthew le Mark nih an chimnak ahcun, tipilpetu Johan a thih hlan deuhvak ah, Jesuh hi Nazareth ah a va tlung in an chim. Luke nih cun, Thawngtha chim aa thawkka hrawng ah a tlung in a kan chimh.

Image result for Mary home in nazareth
Kum zabu 1 lio i Nazareth inn (Jesuh Inn a si kho men an ti)
Thawngtha tialtu pathum nih hin, Jesuh hi Nazareth khua i a va kal tik ah, "Synakok ah a va kal i a cawnpiak hna i, Isaiah cauk a rel" timi kong ahcun an chimmi aa khat cio. "Pathian nih chiti thuhmi ka si" (annointed one) tiah a ti tik tu ahcun, Nazareth khuami nih an zum ti lo. "A nu le pa, a unau, a far le kan theih ko hna" ti in an zum ti lo. Cucaah thil khuaruahhar zong tlawmte lawng a tuah ti kha kan hmuh.

A cawnpiaknak a biaholh an theih tik ah an khuaruah a har. "Hi fimnak hi khaw zeika dah a lak hnga?" anti ko nain, Isaiah 61:1 kha a van rel i, "Amah kha Pathian chiti toihmi ka si" aa ti tik le "Amah ah Isaiah chimmi bia a tling cang" a ti tik ahcun an pawm kho ti lo. "Hlanlio prophet hna zong "An mah le an chungkhar le a khuami sin dah ti lo ahcun, thangthatnak an rak tong ve ko" tiah a van ti chinchin tih ahcun, pumhnak innchung i a ummi Judahmi vialte cu an thin a hung dih i, Jesuh thah an zalh (Lk 4:29):

An tho i Jesuh cu khualeng ah an hnuh i lungpang cungin thlak awh ah, khua a thutnak tlang a par ah khan an kalpi. Sihmanhsehlaw zapi lak khan aa zuk i a lan. 
Minung hi mah chuahkehnak khua minung nih upat hmaizah i pek hi a um tawn lo. Jesuh zong hi a khuami zeite ah an rel ve lo. Cu lawng hmanh silo in thah le nawn an rak timh. Cucaah Jesuh hi, Nazareth ah voi khat hmanh a tlung ti lo.

A ngakchiat lio in kum 30 a si tiang a thannak khua a si caah, a ngai ve ko lai. A philh kho lai lo. A hawikawm zong a ruat ve tawn ko hna lai. A chungkhar le sahlawh zong a ruat ve ko hna lai. Innpa chakthlang a ngai ve ko lai. An rak i chawhlehnak lo, leikuang, thing an laknak, a pa lehtama rian a bawmhnak le an fingtlang zong a ngai ve ko lai. A lang in a hmuh ah a lung zong a leng tuk ve ko lai nain, an thannak khua Nazareth ah Jesuh hi a thih tiang a tlung duh ti lo. Asinain Jesuh a tlawnlennak khua a si ruangah Nazareth cu thluachuakmi khua ah a cang ko timi cu, vawlei tuanbia zoh ah hmuh khawh a si cang.

Image result for Nazareth in israel
Nazareth khua le Mt. Tabor

Nihin ni chanthar Nazareth cu Israel Chaklei District khua lian bik a si cang. Arab miphun an tam caah, "Israel ram i Arab khualipi" tiah an ti. 2015 ahcun minung 75,726 an um. Khua chungmi a tam deuh cu Israel rammi Arab miphun an si i, 69% cu Muslim an si i, 30.9% cu Krihfa an si. A cung sannak deuh ah Nazareth khuahlun he artlang in, Upper Nazareth timi khuathar an tlak i cuka cu ka ahcun Judahmi 40,312 (2014) ah an um. Cuka khua cu June 1974 ah khua dangte a si tiah cozah nih an rak ti.

Chanthar Nazareth cu Jesuh chan Nazareth a si ti lo. Innlo thatha a um. Cozah zung lianlian, sianginn le sizung thatha a um cang. 2011 ah Arab miphun ngeihmi "software sernak" high-tech company lianmi 20 tluk a um cang i, Haaretz newspaper nih cun, "Arab miphun hna caah Silicon Nelrawn" (Silicon Valley of the Arab community) tiah an ti phah cang. Israel cozah nih Ralkap kuanfang sernak sehzung ah an hman i, minung 300 tluk rian an chawr hna. Rian dangdang tampi a um i, a bik hotel le tourist rian tam taktak a um.

Jesuh nih, Bawipa Thlarau cu ka cungah a um..Sifakmi hna sin i Thawngtha chim awk ah (Lk. 4:18) tiah a chim bantuk in, Krih Thawngtha hi, thlarau khamhnak lawng silo in, sifakmi hna caah sifahnak chung in khamhnak thawngtha zong a rak si. Jesuh nih cu bia a rak chim hmasatnak cu, hi Nazareth khua hi a rak si i, nihin ni ahcun, "Silicon Valley" he tahchunh a si cang. Krih Thawngtha cu sifakmi hna caah sifahnak in luatnak zong a si chih ti kha a fiang.

Jesuh chan lio ah "Nazareth cun zei thil tha dah a chuak bal i?" timi khuate cu, Krih a lennak ram a si caah, nihin ni ahcun, nichuah-nitlak in tourist tam tuk an phaknak khua ah a cang. Israel nih ramdang tangka an hmuh biknak pakhat cu tourism a si i, 2013 ah 3.54 million tourist nih an tlawn. Israel ram ah tlawn bikmi khua 10 chungah Nazareth hi aa tel ve cang.

Hi khua hlun ah hin, biaknak lei ah min thangmi biakinn le tuanbia ngeimi hmunhma len ding tampi a um. Jesuh thannak khua a si caah, Krihfami caah tuanbia biapi taktak aa tialnak khua asi.

1. The Church of Annunciation hi, Middle East ah a lian bikmi Catholic Church a si. Gabriel, Mary sin aa langhnak hmun a si an ti (Luke 1:26ff)

2. The Church of St. Gabriel cu Eastern Orthodox ta a si i, Gabriel aa langhnak hi, hika zawn ah a si an tinak hmun a si ve.

3. The  Synagogue Church cu, Melkite Greek Catholic Church a si i, Synagogue i Jesuh bia a rak chimnak a si an ti.

4. St. Josepth Church cu, Jesuh pa, Josepth lehtama rian hmun a si an ti.

5. Mensa Christ Church cu The Franciscan biaknak bu ta a si i, thihnak in a thawhthan hnu ah Jesuh le a zultu pawl znriah an eitinak a si an ti.

6. Basilica of Jesus the Adolescent biakinn a um i, cucu Slesian biaknak bu nih an ngeihmi a si. Nazareth khua pawng tlangpar ah a um i, Nazareth kha chuk zoh in a zohmi tlangbo ah a um.

7. Church of Christ a um i Anglican churh a si.

8. The Church of Our Lady of the Fright timi aum i, cuka hmun cu, "Synagouge chung ummi mipi nih Jesuh thah ding in an hnuh lio ah, Mary nih chikkhatte a hei hmuhnak hmun a si" tiah an ti.

9. Jesus Trail cu Jesuh khualtlawnnak a zulhmi lam a si. Km 60 tluk a sau. Nazareth in aa thawk i Galilee lei khua apal hna i, Capernaum ah a dong.

Related image
Vancungmi Gabriel aa langhnak-Church of Annunciation

Hi bantuk in tuabia ngeimi khua asi caah, Krihfa tourist tampi an kalnak le tourism hi Nazareth khua i sipuazi pakhat ah a cang. Jesuh a nun lio ah, Nazareth khua cu a tungmer kho lo, a thleng kho lo nain, nihin ni ahcun, Krih ruangah Nazareth cu fimnak le rumnak in aa thang thluahmah cang. Thawngtha bia cu, fimnak, rumnak le lamkip thanchonak a si timi kha, Nazareth tuanbia nih a kan hmuhsak.

Nazareth ah hin Jesuh hi rak um ngelcel hlah sehlaw, "Nazareth khua hi nihin ni ah zeidah a va lawh hnga? Nazareth in zei thiltha dah a chuak bal i" ti zong maw a va si peng ko hnga?
---------------------------------------------------------
Zohchunhmi Cauk

1. Charles R. Swindoll, The Greatest Life of All Jesus (Tennesse: Thomas Nelson, 2008), 19.

2. "Nazareth.' Mercer Dictionary of the Bible (Waco: Mercer University Press, 1990).








Chicago Ah A Luangmi Thisen

Christmas lai a si. Krihfa tampi caah, minung thinlung a thar lio le nuamh bik lio caan a si. Innlo, dawr, biakinn, lamsul aa dawh bik lio caan a si nain, Chicago khua i chungkhar tampi  cu, "Ramah ah, Rachel a tah bantuk in an tap ko hna."

Jesuh a chuah lio ah, chungkhar nu hna tampi an rak tap. Zeicatiah an fale kum hnih tang kha Herod nih thah ding in nawlbia a rak chuah caah a si. Bible nih a chimmi cu:

"Ramah khua chungah thawng a thang. Cu thawng cu tahnak le ainak thawng a si. Rachel nih a fale cu a tah hna; an dihlak in an thih dih caah, a tap lengmang ko. Ngamh khawh a si ti lo" (Matt 2:17,18).

Jesuh chuahka ah, Ramah khua ah aihramnak le tahnak thawng a rak than bantuk in, 2016 cu Chicago khua zong ah tahnak le ainak thawng a thang ve. Zeicatiah chungkhar tampi cu, an fanu maw, an fapa maw meithal le zeidang hriamnam in, an nunnak a liam i, an nih caah Christmas nuam tein hman awk a tha ti lo. Chungkhar tampi cu "tahnak le aihramnak in an khat."

Chicago (Sears Tower cung in ka thlakmi)


Chicago khua hi, Illinois State ah a ummi a si. Lake Michigan in nitlaklei kap ah a um. A chaklei ah Wisconsin State a um. USA ah lianh ah pathumnak a si. A khua aa dawh. Khuachung lam an ding i an tha. Zan ahcun Chicago nak khua dawh hi ka hmu rih lo. Zoh a dawh taktak. Innlo a tha. Lake Michigan kam ah a um caah, beach tha taktak an ngei i tlawnlen a nuam. Khua nuam asi caah, mi tampi nih sipuazi an tuah i, thanchonak tampi a um.

Hlan deuh ah kum tam ngai vawleicung inn sang bik sinak a comi Sears Tower umnak a si (Sears Tower hi aa dawh tuk. Voi (2) ka kai ve cang). A dang inn sang minthang Trump Tower te hna an um. Vawleicung khua ah khuadawh le khua rum tiah chim ve mi a si. O'hare International Airport cu vawleicung ah aa manh lo bik le a lian bik pakhat a si. Laimi zong tampi an um caah, kan pal lengmang cio mi khua a si.

Chicago khua cu, a leng zoh bantuk a si lo. A khua aa dawh tuk nain a chungril cu tih a rak nung tuk. Gang, drug, nu le zeidang firtlei a tam taktaknak khua a si. Tihnung ngaingaimi khua pakhat a si. Hi tining tein a kal ahcun, hmailei kum tampi ahcun hi bantuk mithah lainawnnak nih Chicago khua hi rawhnak a phanhter khawh. Chicago khua chung damlonak hi, "chungril chung cancer bantuk a si" cang.

Chicago ah mithah lainawn a karh tuk i, October thla chung lawng ah 76 an kahthat hna. December chuakka ca an chuahmi ah, "Chicago ah minung 701 an thah cang hna. Kum dih ah 726 an thah te hna lai tiah an ruah" tiah an tial. Asinain December 18 zah ah minung pakhat an kahthat i, cucu 2016 chungah minung 738 an thahnak asi cang. An rak chim chungmi nakin, minung12 tam deuh an thah cang hna. Atu ahcun, "2016 chungah 750 an thah te hna lai tiah ruah a si" an ti than cang. Minung 750 tlinnak ding caah, 12 lawng aa duh. Cu chung ah a ho dah a va tel te hnga? Tihnung le tuksapur a si. Hi bantuk hmun ahcun, daihnak Bawi chuah camtuak Christmas zong ah thinphan dai lo a si.

Chicago khua ah minung an thahmi hna cazin zoh tikah, kum 20 chung ah tu kum hi a tam bik a si an ti. "2016 ah, USA i mithah lainawn le sualnak fak hi a tum nain, USA khualianlian 30 ah mithah lainawn 14% a karh" tiah New York khua ummi, Brennan Center for Justice nih an ti. Hi tluk i mithah lainawn a karhnak hi, Chicago kua chung lawng hmanh ah, mithah lainawn hi 43.7% a karh caah a si i, Chicago i mithah lainawn a karhmi nih hin, zatceu hi cu a kaitermi a si an ti. Chicago lawngah, 2016 chung meithal kahnak 3,400 a chuak cang.

Chicago hi mithah lainawn a rak tam hrimhrim ko. Amah nakin a lian deuh vingmi New York khuapi ah 2015 ah minung 352 lawng an thah hna i, 2016 thahmi number hi 336 a phan te lai tiah Brennan Center nih an tuak chung. Cu tluk khua lian hmanh ah, 336 lawng an thah te hna lai ti a si i, Chicago ahcun 738 an thah cang hna caah, hihi a luan tuk. Cucaah Chicago khua ah hin, kan sawh khawhlomi "thilbuai" (problems) nganpi a um tinak a si.

Chicago lawng ah mithah a karh maw tiahcun a si lo. USA ram pumpi khuapi 30 ah mithah a karh ti a si. Lai khualipi kan timi, Indianapolis zong hi, mithah a karh biknak khua 15 chungah aa tel ve. 2016 chungah Indianapolis ah minung 145 an thah ve cang hna. Houston, Dallas, Fort Wayne, Kansas City, Atlanta le Phoenix zong ah mithah a karh ti a si. USA ram pumpi ah hlannak cun mithah lainawn a tlawm deuh an ti nain, 2015 ah 15,696 an thah hna. 2015 ah sualnak fak (crimes) voi 1,197,704 a chuak ti a si.

Sears Tower le a pawng innsangmi

Chicago Sun-Times nih a tialnak ahcun, 2016 ah hin Chicago ah meithal kahnak in mi an thihlo caan sau bik hi, April thla ah a si i- ni 3, suimilam 9 le minutes 23- a si a ti. 2016 chung ah thahnawnmi dihlak 769 an si cang; cu chungah 11 cu nikum i an rak kahmi le hma pumi i a thimi an si. 2016 chung i meithal kah bak a thi cangmi hi 693 an si tiah an ti. Ruah lengmang ah tuk a sum tuk. 
Kan i lawmh awk ngai a simi tu cu, Chicago ah Laimi tampi khua an sa nain, mi pakhatte hmanh 2016 thahnawn an tong hraw lo. Laimi umnak cu sang a that deuh ca zong a si kho men. Chicago ummi Laimi zong Pathian nih rungveng hna sehlaw, himbawmnak pe ko hna seh tiah saduh ka thah piak ve hna.

Kain nih a thahmi a naupa, Abel thisen nih Bawipa a auh (Gen. 4:10) bantuk in, "Chicago Ah A Luangmi Thisen" vialte nih Bawipa an auh hrimhrim lai i, nikhatkhat ahcun Chicago ah daihnak le remnak a um te lai; mipi le chungkhar kip zong, meithal kah tihphannak um lo tein, dai le hnangam tein an tlawnlen khawh caan a um te ko lai timi ruahchannak he!!!





Thursday, December 22, 2016

Amarillo City Kong Theihtlei Tlawmpal



Image result for Amarillo downtown
Amarillo (Ref. wordpress.com)


Biahmaithi:

Amarilllo khua kong hi, ka theihnak a sau ngai cang nain, tlawnnak caan ka ngei kho bal lo. Nov 22-27 tiang ACCC Krihfabu ka va tlawng hna i, cucu a voikhatnak bik Amarillo ka phanh a si i, ka lawm ngai. 

Amarillo hi Laimi tampi an rak umnak le pawcawm kawlhawlnak khua pakhat a si. USA um Laimi nih biakinn kan ngeih hmasat biknak khua zong a si. Laimi caah tuanbia phurtu khua pakhat a si i, careltu caah theihtlei a si theu lai timi ruahchannak ka ngei. 



Related image
Amarillo Khua le a chehvel+
A Umnak

Amarillo hi, Texas Ramkulh nitlak chak a kil lei deuh ah a um. Nitlaklei ah New Mexico State, nichuahlei le chaklei ah Oklahoma State an um. A umnak hrawnghrang ah khua lian bik le cawzorhnak hmunlai (commercial center) pakhat a si.  USA ah lam min thang I-40 cungah a um. Nichuahlei ah Okalahoma City le nitlaklei ah Albuquerque he I-40 nih a peh hna. I-40 hi nichuah-nitlak a kalmi lam a si.  

I-40 nih Amarillo khua hi a laicer bak in a pal. I-40 hi USA ah sau ah pa (3) nak a si. Meng 2,555.10 a sau. Nitlaklei ah Barshow, California ah I-15 in a dong. Nichuahlei ah Wilmington, North Carolina ah N.C Highway 132 ah a dong. Hi bantuk a saumi lam nih a pal caah, Amarillo hi khualtlawngmi an tamnak zong pakhat asi. 

Atang hmanthlak (2) hi, The Cross of Our Lord Jesus Christ kan zoh pah ah, motor cung in ka thlakmi an si. An lam hi a ding tuk. Catlang rin bantuk a si. Lamkam "sign" an tarmi le vailamtahtung i zawn ding in hmantlak ka sel i, ka thlak khawh ngelcel caah kai lawm ngai.  


I-40 (Nichuahlei kalmi, Amarillo pawng)
Vailamtah zawnte kan kal liote tinh in ka thlakmi si
Lamsul

Amarillo khua hi lamsul a tha. Midland he lam an tuahning pungsan aa lo. Khuachung lam a kau i, a phei. Trafic light a tha. I-27 le lampi mi I-40 hi khualai ah an i tong. U.S. Routes 60, 87, 287 le 66 zong an i tong hna. Lam tam ngaite aa tonnak khua a si caah, a hlunghlai ngai. 

International Airport pakhat an ngei. NASA astronaut min, Rick Husband chuankhan in, Rick Husband International Airport tiah min an sak. Rick Husband hi, Amarillo khua ah a chuakmi a si i, February 1, 2003 Columbia space shuttle accident lio ah a nunnak a liammi NASA Astronaut pakhat a si.  An airport cu a kau ngai. Terminal pakhat lawng a um. Airport panga-Dallas-Love Field le DFW; Denver, Las Vegas le Houston hna he direct vanlawng pehtlaihnak an ngei. 

November 2014-November 2015 karlak ah khualtlawngmi 330,000 nih, hi airport hin an zuang. Tambik an zuannak cu Dallas Love Field a si.


Related image
Rick Husband Int. Airport cung in zohnak (Ref. flickr.com)

Image result for rick husband amarillo
Rick Husband, NASA Astronaut

Amarillo Rick Husband Int. Airport (Vanlawngchung in ka thlakmi)


Milu

Texas State ah minung tam ah 14 nak a si. Potter County i khua lian cem a si. Texas Panhandle timi are ah khua lian bik zong a si. Khuachung in sang a cheukhat cu Randall County zong ah an va tel ve.


2015 ah Amarillo milu hi 198,645 an si tiah an ruah. Hi chung ah Mirang hi 77%; Minak 6.6%; Asian 3.2% an si tiah an ruah. 2010 ah Minung 190,695 an rak um. Cu chungah Mirang hi 146,867; Hispanic/Latino hi 54,881 renglo; Minak 12,632; Asian 6,072 an si. American Indian 1,480 an si i, a dang cu kahpia lawngte an si. Amarillo Metropolitan Area ah hin 236,113 an um lai tiah ruahdamh a si. USA metropolitan area lianh ah 182 nak a si.

Amarillo ah Kawlrammi zong tam ngai an um. Laimi (Chin) hi 800 hrawng an um i, Krihfabu zong (6) an um. Karen hi 2,000 tluk; adang Kawl, Rakhine Kala le Mon tibantuk hi, 1,000 tluk an um lai tiah ruah a si. Kawl Dawr lian taktakmi zong a um i, USA ah a lianbik Kawl dawr a si men lai. Cazin hi char ngaingai a um lo caah, abuaktlak in tuakmi a si.


Kawl an tam ko timi a langhtertu Kawl Dawr "Aye-za-bu"


Amarillo Tuanbia Tawi

Amarillo hi a kokek min cu "Oneida" ti a si.  Texas nitlak-chaklei Pandandle timi hmunhma ah a um. A thlanglei deuh ah, Llnano Estacado hmunram (region) a um. Llano Estacado timi cu Spanish holh a si i, "Staked Plain" (Tlangborawn; kungpin-myint) ti a si. Cabuai bantuk in a rawnmi borawn tinak a si (Kawlram ahcun Shan Kungpin-myint tibantuk).  A rawn tuk ko nain, a umnak hi a san ngainak hmun ah a va um caah, hmun nuam ngai a si. 

Amarillo hi tlanglawng a rak um hlan ahcun, khua fate a rak si. Kum zabu 19 a donghnak lei ah Forth Worth-Denver Tlanglawnglam an van cawh tik ah, Amarillo hi satil zuatnak le sathahnak hmunlai ah a rak cang. Cuticun cawkzorhnak khuapi (commercial center) ah duhsah tein aa ser.

Amarillo hi, alengphaw zohnak ahcun zei huaha a si lomi a lo nain, khua dintuai lo pakhat a si. Min zong aphunphun te  a ngei. Zeicadah min phunphun a ngeih ti ahcun, a khua ah thiltha tampi a chuah caah a si. Amarillo hi, "Laimi Caah Nazareth" bantuk a si. Zeicatiah "Nazareth cun zei thil tha dah a chuak bal? (John 1:46)" tiah mi nih an ruah lio ah, chawva dihlak nih cawk khawhlomi "Khamhnak thawngtha phurtu" Krih lennak khua ah a rak cang diam. 

Cu bantuk in, Amarillo zong hi, Nazarenth bantuk Laimi caah khuahriang ngai a um nain, a chungmuru ah a dintuai lo. Cucaah min phunphun zong an bunh. Zeitluk in dah khua men lo a si ti kan zoh ta lai. 

Nihin ni ah, USA pumpi ah saa tambik a chuahnak khua a si. Hi khua pawng i a ummi Pantex hi, nuclear hriamnam an sernak le phoihnak sehzung a si i, Amarillo ah minung tambik rian a petu company a si. Nuclear hriamnam an sernak a si caah, Amarillo hi "Bomb City" ti zong a si. Pantex umnak zong "Atomic City" tiah an ti. Naite ah V-22 Osprey hybrid vanlawng zong an ser caah, "Rotor City, USA" an ti than. "A mui in zoh hlah a an in ngai" tibantuk khua sunglawi a si.  

Hi khua ah hin Helium timi gas tampi a chuah caah, "Helium Capital of the World" tiah an ti rih. Hi khuapi hi "The Yellow Rose of Texas" ti zong ah auh a si. A ruang cu Amarillo timi hi, Spanish biafang ahcun a "Eng" (Yellow) ti a si. 



Image result for pantex amarillo
Pantec Nuclear hriamnam sernak (Ref. knoxblogs.com)

Amarillo area hi, zoh tik ah thetse ramcar bantuk in a rocarmi a lo nain, tiram a that ngai caah, satil zuatnak le cinthlaknak a rak rem tuk. Cucaah satil zuatnak lei le sa chuahnak ah minthang a si takak a si. Hi ram satil zuatnak hi, an kau tuk. US satil zuatnak hi, hi ti lawmmam an kauhmi hi, khuaruahhar taktak a si. Ka leng manh lo i ka sia a herh ngaingai.

A khua pawng ah, satil zuatnak dum "ranch" lianlian an um. Cu hna lakah minthang bik cu XIT Ranch (1985-1912) a si. XIT Ranch hi acre 3,000,000 a kau. Voikhatte cu satil 150,000 an rak zuat ti a si. Nihin ni ahcun an khar cang.

A dang minthang taktakmi cu, JA Ranch a si. Cu satil zuatnak hmun cu, 1877 ah Charles Goodnight le John George Adair nih an rak derhmi a si. Adair a thih hnu ah, Adair nupi le Goodnight nih cu satil zuatnak hmun cu an rak i hrawm. 1887 in Adair nupihmei Cornelia Wadsworth nih satil dum cu amah lawng nih a rak co i a thih kum 1921 ah a mah ta ah a cang.
Related image
JA Ranch. Hmuh ka duh ngai nain ka hmu manh lo.

April 1887 ah J.I. Berry timi pa nih Forth Worth-Denver City Tlanglawng lam kam zulh in tii a thatnak hmun ah khua a rak tlak. Cucu Ragtown tiah an rak ti. Cucu tu chun Amarillo khua hi a si. 

Texas ram um vevemi, Berry tlakmi khua le Colorado City nih, an khuapi thar cu chawleh chawhrawlnak hmunlai ah canter an duh veve. Khuapi si an i cuh. Berry tlakmi khuapi nih August 1887 ah County zunghmun sinak a co, Potter County tiah min an sak. 

Satil a tam i, tlanglawnglam a that caah le county zunghmun sinak a co caah, Amarillo khua cu "satil zuarnak market khuapi" ah aa chuah. Nihin ni tiang in USA ah sa tambik a chuahnak cu, Amarillo a si. 

Hi khua a pem hmasatmi hna hi an min ah Oneida an rak ti hna. Cucu ahnu ah Amarillo tiah let a si. Cu biafang a ratnak hi "a engmi" (yello) timi in si dawh a si. Zeicatiah Amarillo Tibual le Amarillo Creek tivate hrawn ah, thal chuakkate i, ramtang ah a parmi pangpar eng a tam tuk caah asi men lai tiah an ruah. A cheu nih Amarillo Creek kam ummi vawlei engmi chuankhan in sakmi min a si lai tiah an ruah.   

Cu hnu June 1888 ah, Henry B. Sanborn le chawlet hawi Joseph F. Glidden nih, a kau taktakmi ram an cawk i, khuathar an tlak ve. "Amarillo hi a niam deuh i ruahtii tam caan ah tii nih a phum khawhmi hmun a si" an ti i, vawlei kha heh tiah an cawk i, minung kha an thialter hna. Thialnak a dihmi tangka tiang an bawmh hna i, atu Polk Street timi ah thilri zuarnak market zong an rak tuah. 

1889 ah Berry area cu tii nih a rak khuh taktak i, minung tampi cu Sanborn hmun ah an rak i thial. Cuticun Sanborn khuapi cu 1893 ah county zunghmun ah a cang than.

Tlanglawng lam a pem tik ah, Amarillo cu khulrang taktak in a thang. 1890 hnu ah Amarillo khualipi cu vawleicung pumpi ah "satil tambik an kuatnak hmun" ah aa chuah i, minung zong tam taktak an karh. 

Kum 1900 hnu ah hi hmun ah hin, changvut le adang eidin tampi a chuah caah changvut rialnak seh tampi an van ser i, eidin sernak khuapi ah aa cang than. 1918 ah Amarillo area ah Natutal gas tampi an hmuh i, ahnu kum (3) ah meiti zong tampi an hmuh than i, meiti le gas company tam ial Amarillo area ah an rak lut.

1927 ah U.S cozah nih "helium" tam taktak aa tel chihmi Cliffside Gas Field an cawk , cozah nih helium cu an cawh. Amarillo Helium sehzung zong an rak dirh. Cu sehzung cu kum tam nawn, vawleicung ah helium tam bik a chuahtu a rak si. U.S. National Helium Reserve hi Cliffside ummi, Bush Dome Reserviour timi ah an chiah.

Amarillo hrawng hi rawn an kau tuk. Cinthlaknak le satil tam tuk lehpek an rak zuat caah, thingram vialte a rak kawng dih. Ram tha tein an cin chap lo caah ram a rak rawk tuk.

Cucaah 1930 hnu lei ah khua a hrem i, ram an thi dih caah, pawngkam rawhnak a rak chuak. 1930-1940 kar ah khua a hrem i harnak tampi a rak chuak. Abik in 1935 ah Dust Bowl timi vawleiphit khu nih, Texas, Kansas le Okalahoma hrawng cu, vur bantuk in a rak khuh. April 14, 1935 le bang cu leidip thlichia a hran tuk caah, "Black Sunday" tiah an rak ti. A pumh zong an i rak i pum kho hna lo. *

Amarillo zong harnak tam taktak a rak tong. Cucaah pam a tlung i, an khua caah sipuazi a rak tla taktak. Minung an zaw; satil an thi; inn kha vawlei nih a khuh dih caah minung an um kho lo i, khua a cheukhat cu an rak chuahtak. Cucu "Khuapi lungrawhnak" (city's depression) tiah an rak ti. Amarillo zong harnak fak taktak a rak tong. Hi bantuk thil a chuah thanlonak ding caah, Texas ah hin pawngkam ah thingram cin a biapi taktak timi a langhter. Ralrin chung an herh taktak.


Image result for dust bowl in Amarillo in 1935
1935 Dust Bowl 

Ralpi Pahnihnak a rak chuakmi nih, Amarillo Army Air Field a chuahter. Cupinah Pantex Army Ordance Plant timi bom le kuan sernak sehzung zong a chuahter. Ralpi Pahnihnak a dih tik ah, cu sehzung pahnih cu an khar.  Cold War timi lio, 1950 ah Pantex Plant cu an on than i, nuclear hriamnam sernak sehzung ah a cang.

1951 ah Army Air Base cu an cawisan deuh i, Amarillo Air Force Base tiah an ti i, B52 bomber pawl an rak chiah. Ralkap riantuanmi le an chungkhar tampi Amarillo ah an ra i, cu thil nih Amarillo sipuazi tlak (depression) a rak damter.

Cuticun 1950 in 1960 karlak ah Amarillo cu biatak tein minung an karh than i, 74,443 in 137,969 ah an i chuah. December 31, 1968 ah Amarillo Air Force Base cu an kharmi nih minung zornak a chuahpi i, 1970 ahcun 127,010 lawng an rak tang. An sipuazi duhsah tein a kai than i, nihin ni ahcun Amarillo area hi, minung tampi an umnak khuapi pakhat ah a cang i, Kawlram mi zong tampi an umnak khua a si ve cang.


Zoh dawhmi le a nuamhnak hmunhma hna cu, I-40 le Highway 66 aa tonnak ummi-Cadillac Ranch (Cardillac motor piahnak) le Big Texan Steak Ranch (Rawl-dawr lian) an si. Highway 66 hi khualai in a kalmi a si. Downtown ummi Civic Cener zong hi, len nuamhnak hmunhma a si. Vawleicung ah rang min cazin laknak le zuamnak nganbik pakhat The American Quarter Horse Association zong hi, Amarillo ah a um. 


Dintii Laknak

Amarillo area hi a rawnh tuk caah, tii a luan a har ngai. A vawlei nih tii a dawp asiloah a khu in a chuak asiloah Amarillo Lake ah an va luang. Amarillo in nichuah-chaklei meng 20 tluk hlatnak ah, Canadian River a um. Cu nih cun diltlang pe 200 nawn sang a ser i, cuka ahcun tibual dawh taktak Lake Meredith an siam. Cu tibual cu Texas Panhandle region dintii an laknak a si.

Lake Meredith hi acre 16411 a kau i, a thuh biknak hi pe 127 a si; a buaktlak in pe 30 a thuk. Hi tibual nih, khuapi (7) tii a pek hna. Naite ah ruahtii a tlawm caah, hi tibual hi hmailei ah a reu sual te lai maw tiah an phan ngaimi a si. Hi khua khua (7) nih tha tein kilven le zohkhenh a herhmi tibual sunglawi taktak a si. Hi hmun hi picnic le retreat tuahnak ah a rem taktakmi hmunhma a si. 


Image result for lake meredith
Lake Meredith (Rf. wordpress.com)

Leitang Thilchuak

Amarillo hi Panhandle Field timi meiti chuahnak kam ah a um. Cu field cu meiti le gas tam taktak a chuahnak hmunhma a si i, acres 200,000 renglo a kau a huapmi area a si. Cu area nih cun- Hartley, Potter, Moore, Hutchinson, Carson, Gray, Wheeler le Collingsworth-countries vialte a huap dih. Pottter County area cu USA ah natural gas tambik cawh ding a umnak hmunh a si. 

Meiti le natural gas tam tuk a chuah caah, Amarillo khua ah meiti he aa pehtlaimi sehzung (petrochemical plants) tampi a um. Meiti le gas tamnak hmun a si caah, hmaileipi ahcun hi hmun cu, USA caahcun Kuwait bantuk a si kho. Vawleicung ah "helium" tambik a chuahnak hmun a si. Pantex timi nuclear hriamnam sernak sehzung zong a um.   

Satil tamtuk an zuat caah saa tam taktak a chuak. Satil i lannak dawr,  Amarillo Livestock Auction Company cu private ta a si i, vawleicung ah a  lian bik pakhat a si. 

Fingtlang

Amarillo hi, Llano Estacado hmun chaklei deuhvak ah a um. Ilano Estacado Tlangborawn a si i, New Mexico nichuah-thlanglei in Texas Nitlak-chaklei tiang aa peh. Hi tlangborawn hi, Mirang nih "mesas" an ti. "Cabuai bantuk in a va bo i a rawnmi borawn" tinak a si. Nichuah-thlanglei ahcun pe 3,000 tluk a sang i, a sannak bik nitlak-chaklei ahcun pe 5,000 tluk a va sang. Mifim mi nih an tuak tik ah, meng 1 ah pe 10 tluk in a va sang ziahmah ti a si. Hi tlangcung borawn hi, North America borawn vialte lakah a lian bik a si.

Amarillo hrawng hi, khuaruahhar in a rawn. Ka ruahnak ahcun, rili in pe 1000 a phan lai lo tiah ka ruah nain, a rak si lo. A umnak a rak sang ngai i, Amarillo hi rili in pe 3,605 a sannak ah a rak um. Zeicatiah hi area hi Ilano Estacado timi Tlangborawn (Kung-pyin-myint phun) umnak hmun ah a um caah a si. Ka va phanh tik ah a kih zong a kik ngai i, ka khuaruah a har ngaite (Kan umnak Columbus khua hi, rili in pe 902 lawng a sang).  

Amarillo hrawng hi a rawn tuk i, tlang um dawh khi a lo lo. Asinain Amarillo hrimhrim hi Tlangborawn cungah ah a rak um pin ah, a thlanglei meng 25 a hlatnak ah fingtlang dawh taktak-Palo Duro Canyon- a um. USA ah canyon lian bik pahnihnak a si i, The Grand Canyon of Texas tiah an timi a si i, tourist tampi lennak hmun a si.

Amarillo pawng ah hin, a dang thil khuaruahhar ngai a ummi cu, vawleitang ah a ummi "underground structure" timi "lungpang phun" a si. Cucu Amarillo Mountains tiah an ti.  A kuarmi chung tu ah a ummi tlang pawl an si.  Tlang taktak cu an bo; asinain hi tlang pawl cu vawlei aa ruangmi kha tii nih a khorh caah rawnpi ah tlang aa sermi an si. 

Hi tlangpawl hi, Oklahoma i Arbuckles le Arkansas i a ummi Quachita he aa peh ti a si. A cheu cu vawleichung ah pe thawng tam nawn a thuhnak ah an um. 


Image result for amarillo mountains
Hika hmun hi cu kan phan manh lo. Sia a herh tuk ko?
Cu tlang pawl cu, hlanlio meiti kawltu "oilmen" nih an rak hmuh hmasat. Hi bantuk tlang a sang bik cu, Potter County tangah a um i, pe 2,500 a sang. Cu tlangpar cu Amarillo in a chaklei meng 30 nak hla deuh ummi, Alibates Flint Quarries National Monument tangah a um ti a si.


Downtown
Amarillo khua minung hi, thlanglei le nitlak-chaklei ah deuh ah an karh. An sipuazi a tlak pah ve caah, downtown zong inn lawngmi a tam i, innlo rawk zong a tam ngai ve. A thar sak cuahmah mi zong a um. 1971 ah an sakmi Chase Tower hi dawt 31 a sang i, cucu an khua chung ah a sang bikmi inn asi. Adang inn sangmi cu Amarillo National Bank Plaza One le Santa Fe Building an si. An downtown hi a rawn tuk i, khua nuam ngai a si. 

Amarillo Downtown

Park Minthang
Cozah nih Amarillo khua are ah park 50 an zohkhenhmi a um. A lian bik park hna cu, Medical Park, Thomson Memorial Park le Amarillo College's Washington Street pawng i a ummi Memorial Park an si. A linhsatnak ram ah a ummi khua a si nain, park tha ngaingai tampi an ngeih caah, khua nuam ngai a si. Park nih an khua a hninhnoter i, khuacaan zong tampi a thatter. 


Amarillo park pakhat? Vanlawng in ka thlakmi a si.
Pawcawmnak
Amarillo hi, Texas Panhandle timi area ah economic center a si. Eastern New Mexico le Oklahoma Panhandle region ca zong ah a si chih. 
Meat packing hi Amarillo ah a tam bikmi rian a si. USA pumpi i cawsa cheuli cheukhat hi, Amarillo area in a chuak. Texas Cattle Feeders Association headquarter umnak a si. Hi khua hi Helium tambik chuahnak khua zong a si. 1999 ah Bell Helicopter Textron nih helicopter sernak sehzung zong International airport pawng te ah an on.
Amarillo ah tambik rian a petu company hna cu: Tyson (minung 3,700); Amerillo Independent School District (3,659) an si. Cu hnu a van changtu zapi zaran riantuannak cu, BWXT Pantex, Baptist St. Anthony Health Care System, Walmart, United Super Market, Bell Helicopter Textron, Owens-Corning le ASARCo an s.

Amarillo are hi a rawn tuk. Mit dong a si. Cinthlaknak vawlei acre 14 millions tluk a um. Cuka ahcun fangvawi, changvut le laa an cin hna. Satil rawl ca ram le soybean zong tampi an cin. 2000 hnu ah cawhnuk chuahnak sehzung zong an dirh hna i, cawhnuk tam taktak an chuah. 

Amarillo ah hin, BSA sizung hi a lian bik le minung tambik rian a petu hna sizung a si. Amarillo ah minung tambik riantuannak hmun ah (4) nak a si. 2015 U.S. News le World Report nih an tuaknak ah, BSA nih minung 2,700 rian a pek hna. Ihkhun 312 a um i, nikum ah mizaw 20,957 an zoh hna ti a si. 

Image result for hospital in amarillo
BSA Sizung (Ref. BSA news)

College
Amarillo Collge hi kum (2) college a si i, siangngakchia 10,000 an um. Community collage a si. Wayland Baptist University; Texas Tech Health Sciences Center at Amarillo School of Pharmacy;  Texas Tech University at Amarillo; West Texas A & M University hna an um.  Texas State Technical College nih an tuahmi sianginn tengnge pakhat zong  a um rih. Hi khua ummi, Laimi mino tete zong college kaimi, Engineering lei le MC lei kaimi zong an um hna i, lung aa lawm tuk. 

Image result for Amarillo college
Amarillo College
Tourist Hmunhma


Amarillo hi, lam tampi aa tonnak hmun a si. Cun khuapi minthang pahnih-Albuquerque le Okalahoma-kar ah a um caah tourist an tam ngai. An khuachung ka chawh tikah, motels, restaurants le curio dawr tam taktak ka hmuh hna. A khua le milu rup lo in, hotel le motels a tam. 

Thil pakhat belte nih ka lungthin a ka tuaitam nawn. Zeicatiah a cheu motel lianlian le hotel thatha kharmi le aa rawkmi an um caah a si. Krihfa upa ka hal hna i a ruang an thei ve lo. Sipuazi a tlak ca maw a si hnga? Tourist a tlawngmi an tlawm deuh ca dah a si hnga timi cu ka ruat ngai. 

Amarillo hrawng hi zoh nuam tampi a um. Satil zuatnak hmun, Lake Meredith, Splash Amarrillo, Amarillo Lake le The Cross of Our Lord Jesus Christ hi minthang an si (Ka blog ah hi cross kong rel ding a um).

Vailamtah satu an i tinhmi cu, "The Cross Ministry" a si i,  "Vailamtah Thawngtha" ti a si ko. Minung zeizat nih dah hi vailamtahtung pi thawng in, Jesuh dawtnak an theih cang hnga? 
A dang minthang taktakmi, Palo Duro Canyon State Park a si. USA ah Canyon lianh ah pahnihnak a si.  The Grand Canyon of Texas tiah min an sak. Palo Duro Canyon a tlang pheiphah an tha tuk. A lang in cuanh tikah, hrawn a nuam tuk ding a lo. Kedanh tha te i danh i, chun nitlak chawh huamnak ding in a um. 
ACCC Mino Pawl he Palo Duro Canyon Nelrawn Ah


Palo Duro Canyon State Park


Palo Duro Canyon cu, aa dawh tuk. A fingtlang, tiva, kuar, nelrawn, thingram, vawlei muihmai le tlang zumtete zoh ah, zoh cim lo an si. Kan kal lio hi, khua a dawm pah caah hmanthlak an fiang tuk lo. Thlizil a hrang pah fawn i, lunglen a zual. Lailei a ka ngaihter tuk hringhran.
US ka phanh hnu ah, kum 19 chung, rawn lawngte ah khua kan sa. Mah bantuk tlang phun hi ka phan bal rih lo i, lung a leng tuk. Laitlang a ka ngaihter. A hmun um hi cim a si lo. Chun nitlak in um huam ding in a um. Ka chan chungah, hi bantuk hmunhma nuam hi ka phan bal rih lo. Grand Canyon belte hi zeidek a lawh hnga? ka ti. Nikhatkhat ah Grand Canyon zong ka phan theu te lai timi, Palo Duro Canyon kan um lio ah ka ruat. 

Palo Duro Canyon cu a nuam tuk. Tluntak sian ding in a um lo nain, minung cu caan le hmunhma ukmi kan si caah, sian lo zong ah zeitiawk tha ti in, sianlo bu tein hnulei chit in kan tluntak. 

Donghnak

Hmuh ka duh ngaimi khua ka hmuh caah kai lawm. Ka lawmh lawng silo in ka lunghmuih i, a ka sawmtu ACCC Krihfabu cungah lawmhnak tampi ka ngei. Hi khua ah Laimi tampi an um caah le zoh nuam, hmuh nuam thil tha tamtuk a um caah, Amarillo hmuh cu careltu ca zong ah, na ngaichih lai lo tiah ruahchannak he!!

ACCC Biakinn (2008 ah cawkmi asi)



Hi tlang pheiphah dawh te khi kai sia a herh tuk


Palo Duro Canyon i tlang zumte pakhat

-----------------------------------------------------------------------

Chinchiah
1.
1. Amarilllo ka kal lio i, a ka chawhvahpitu ACCC mino hna, Rev. James Biak Peng le church chairman Duh Hnin cung ah lunglawmhnak tampi ka ngei. 

2.  Helium hi "gas phun khat" a si. A zaang ngaimi a si. Ralkap phurtu Airship le mipi phurtu (vancung zuangmi, minung citmi caah, an hman) caah an hman. Atom bomb an rak ser lio,
Manhattan Project zong ah an rak hmanmi a si. 

Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....