Hmailei Hakha

Hmailei Hakha (The Future of Hakha) kong hi biatak tein ruah a hau. Hakha khua cu Lairam khua vialte lakah hmunhma tha bik khua pakhat asi. A dawh zong aa dawh. A nuamh zong a nuam. Khua caan zong a tha. "Kawlram um vekvek ahcun, Yangon ah um ding. Lairam um ahcun Hakha ah um ding" tiah ka ti tawn. Zeicatiah Hakha cu a khuacaan a nuam, thli le tii a thiang, fingtlang aa dawh i, um le cawlcangh a nuamh tuk caah asi.


Liamcia k.100 lio Hakha khua. Inn a rak um set rih lo (www.lungchuak.com)

Hi acunglei hmanthlak zoh in, Hakha khua hi hmunhma a rak rem timi alang. Liamcia kum 100 ahcun Rungtlang hi tupi taktak a rak si i, Hakha khua Pyidawtha le Dawrthar hi, tuhmawng an rak si rih timi a fiang. Inn cu alang in hmuh awk a rak um rih lo. Atanglei hmanthlak hi, chanthar Hakha asi.


     Hakha khua le Rungtlang. Aminmi hi hmuh khawh ngai an si

Cu tluk in um a nuammi le aa dawhmi asi ko nain, Hakha khua ah kokek in a pawi ngaingaimi thil pakhat a um. Cucu zeidah asi tiah cun, khua chung vawlei an kah tukmi le an minh tukmi asi. Vawlei a fekfuan lo. Khuachung vawleimin pawl khi, lung, tlakrawh le mirangvawlei in kham khawh dingmi an si lo. Zeitluk ram fimmi hmanh nih kham khawh dingmi vawlei asi lo. Zeicatiah a thlanglei Tawngva kam in aa thawkmi leimin asi caah asi.

Tha tein zoh ahcun, Pyidawtha le Dawrthar hna khi, vawlei aa dilmi an lo. A liamcia kum million tampki lio ahcun, Rungtlang khi atu nakin a rak chah deuh kho men. Thil pakhatkhat ruangah, Runtlang khi rak i cheu in rak min sehlaw, Pyidawtha le Dawrthar khi a minmi vawlei vawr aa dilmi rak si sehlaw a dawh. Runglang in Pyidawtha le Dawrthar an kiahning le a rawnh ning le a tlakning zoh tikah, a minmi aa dilmi si a dawh bik.

Cucaah Hakha hi hmun khathnih lawng a minmi asi lo i, a khua ning piin a kenkip ah an min. A ning piin tivah kam vialte hi an tla thluahmah hna. Khua in atanglei hi saupipi in an kak i, an min hna. A ruang cu Tawngva kam in minh aa thawk caah asi. A ningpi in Hakha hi duhsah taktak in tanglei ah tolh ziahmah sehlaw a dawh.

A vawlei hi leivawr phun asi caah, Falam, Thantlang he hna an i lo lo. Vawlei avang; a sawp i a dawr. Lung hrephrawp in aum. Hi bantuk hmun ahcun ruahtii kha vawleichung ah khulrang in a lut i, tii a zawi ngaingai caah, a rit ngaingai. Cucaah a minh a fawinak asi.

Hakha khua hi zoh tikah, a khua area hi aningpi in an kak ti awk asi. Tawngva hna in aa thawk i, Sizungsang at hlanglei vialte le Chin Oo Sii tiang an kak viar. A tanglei in akakmi a si caah, nikhat caan khat ahcun, Hakha khua hi Pyidawtha le Dawrthar hi a ningpi in a lo kho te mi asi ko. A loh dihlo hmanh ah, a vawlei sining ruangah rawhralnak cu a tlawm le tam in a chuak peng dingmi asi. Cucu hrial khawh dingmi asi lai lo. Thing, tlakrawh le mirang vawlei in kham zongah, atanglei in aa thawkmi min asi caah, kham khawh dingmi asi lai lo. Kham hmanh ah, caan tlawmpal ca lawnglawng asi dingmi an si. A hrampi a fehlo ahcun, a cungpathual lanwg in khammi cu asi kho ding asi lo.

USA zong ah vawlei minh ruangah khua chuahtakmi an um len ve ko. Pe 20 thuk hna in van cawh i, mirang vawlei in fek taktak in an kham nain, vawlei aa thawnnak hmun ahcun, an khamnak zong a ningpi in a thawnpi i an kham kho lo. Hakha khua zong hi, minh sawh min mi asi lo caah, a thawn in aa thawnmi vawlei asi ve caah, kham khawh ding asi lo.


     Hmailei ah hmunlai asi te dingmi Khuathar Sang

Cucaah nihin ni ruahsur le tilian bantuk a chuah caan paoh ahcun, Hakha khua ah rawhralnak a tlawm le tam in a chuak peng lai. Nai July thlachung ruahsurmi nih a chuahtermi tilian le rawhralnak zoh tikah, tihnung ngaingai asi. Ruah zong kokek thil asi caah kan kham kho lai lo. Hakha vawlei zong kokek in a derthawmmi vawlei asi caah, vawleimin zong kham khawh asi ve lai lo. Ruah, tilu le vawleimin hi aa zul peng dingmi thil an si.

Cucaah Hakha ah innlo khuar a duhmi nih cun, inn saknak ding hmunhma hi vawlei fehfuannak asi maw silo timi kha biapi taktak in zoh in inn sak ding asi. Abik in Dawrthar, Pyidawtha, Sizung sang, Keisih sang, Khuachung le Saktalam lei kam lamthluan vialte ralrin a herh khun. Kum 100 ca in ruah ahcun, hi hmun hrawng ah inn tha tuk sak ding asi lo. Hmailei ahcun Chin-Oo-Sii in Khuathar laklak tu hi Hakha khualai ah hman ahcun a tha bik ding asi.

Hi tibantuk ruahsur, tilian le min minh in Hakha khua hi kokek rawhralnak a tong kho pengmi asi caah, "Hmailei Hakha" kong hi cozah le kan mifim le hruaitu hna nih biatak tein ruah le tuak ahau. Abik in atu Lairam cozah nih hin a rannak in ruah a hau. Pu Hung Ngai chan ah an tuah ahcun, Lairam caah a tha lai i, an mah cozah ca zongah minthatnak asi lai.


           Chin-Oo-Sii hi Hakha Town Khualai ah hman ding asi


Hmailei Hakha kong hi biatak tein kan ruat lai tiah cun, atu Hakha khua hi duhsah tein chuahtak i, khuathar le hmunhma thar ah "khuathar" (myo-thit) tlak a hau. Cu khuathar cu atanglei bantuk in ser ding asi:

1. Hakha area cu hmunhma tha le rem a tam tuk. Cucaah "Town Plan" hi cozah nih tha tein suai ding asi. Ningcanglo in lamsul kalter lo ding le innlo sak lo ding abiapi.

2. Cu town plan ahcun Chin-Oo-Sii tu hi khualai ah chiah ding asi (Vawlei a feh le fehlo zoh ding). Chin-Oo-Sii in Khuathar a donghnak (Falam le Thantlang lam pial) tiang hi, khualai ah a tla kho lai. Abik in khuathar hi "Sipuazi Khualai " (Business center) ah tla hnga. Chin-Oo-Sii kam hi cozah zung tampi umnak "Administration center" ah a tla hnga.

3. Chin-Oo-Sii in Hniarlawn lei ah lam phei tein tuah i Hniarlawn-Nabual tiang inn peh ding. Hi hmun hi vawlei a fehnak hmun ding asi.

4. Hakha-Falam motor lam le Hakha-Hniarlawn motor lam kar vialte khi lam a dawtdawt in ser ding.

4. Chin-Oo-Sii in Thantlanglei kalnak lam pakhat in ser than i Timit ah chuahter ding. Atu an hmanmi Hakha-Thantlang lampi pinah, lampi pakhat in chap ding. Taung-zalat Gohtii tuknak cung deuhvak tein tanphei in kalter ding.

5. Cu Chin-Oo-Sii in Timit kalmi lampi le atu Hakha-Thantlang motor lampi kar vialte, lam tampi in ser i inn hmun ah ser ding.

6. Chin-Oo-Sii in Matupi kalnak lam tanphei in hei dawt i, atu lamhlun he Rungtlang a donghnak lei ah tonter ding. Cu ahcun inn tam tuk a um kho lai.

7. Hakha-Falam lam hi orh thluahmah i Chuncung tiang khua peh ding. Vawlei fehnak paoh inn hmun ah samh ding. Hakha-Chuncung kar hi hmunhma a rem tuk. Lai Dil in, din-tii zong lak khawh asi lai.

8. Hakha sizungpi zong hi a himbawmnak hmunhma ngai asi lo. Cucaah sizung zong hi thial a herh i, atu kan chimmi hmunhma hrimhrim chung ah hin, hmunhma zoh piak cia a hau.

9. High School No.1 zong hi a fek lo. Cucaah thialnak ding hmunhma zohpiak chung ahau.

A Rannak In Thial Ding

Hahkha khua chungah Sizung sang in Keisih sang tiang hi vawlei kah le minh a zual ngaingaimi an si. Hi hmun ah hin, cozah le private nih inn sak ding asi lo. Hakha sizungpi a thar an sakmi zong hi, hi leimin kong hi an rak tuaktan lo caah asi. Hakha sizungpi zong hi zeitik dah a minh lai theih asi lo. A min ko lai. Hi hmun ah hi tluk sizung tha hi sak ding a rak si lo. Hihi hmunhma thar kawl i thial ding asi.


                   Thial aherhmi Hakha Sizungpi

Carson thlan hnulei zong hi a minh ning a fak tuk cang. Carson thlan zong hi, a min lai ti phan a um ngaingai. Tha tein zoh i, a min ding asi ahcun, sunglawi tein thial ding asi.
                                               

            Carson thlan zong hi ruah a hau

Atanglei hi Zion Krihfabu biakinn asi. 1997 ah a hnu bik ka hmuh asi. Hi ka len lio ah, a thlanglei kap hi ka tah i, pe 12 tluk lawng a minhnak he aa hlat. Zion Church hi min sehlaw ka khuaruah a har hnga lo. A minh lomi tu hi ka khuaruah a har. Hi zong hi thial a hau. Tuan ah a min khomi asi.



           Zion Church (Ref. Vakoklian.blogspot.com)

Hi bantuk hin Lairam cozah nih town plan tha tein a ser i, a tuah ahcun Hakha khualipi cu aa dawh lawng silo in lam an phei lai i, um a nuam lai. Motor cycle, thirrang le motor umkalnak a nuam lai. Innlo rawk le lamsul rawk a tlawm deuh lai. Laimi kan buainak pakhat cu hmunhma thar thial kan i harh tuk. Nay-pyidaw ah "Myodaw" an thial bantuk in, kan nih Hakha zong hi a pawng hrawng tal ah thial ve a hau ko cang.

Hakha Leimin le Mipi Hmailei Rian

"Hmailei Hakha Khua" kong hi ruah a herh. Nihin ni vawlei min mi nih, cozah le mipi fim a kan chimh a herh. Hi hnu kum thawng tampi ca tiang in, Hakha khua kong hi a kan ruahter a hau. Hmailei Hakha (The Future of Hakha) kong hi, tu chun ni i ruah lo ahcun, a tlai tuk ding asi.

Hmuhtonmi

Hakha khua cu Lairam kan khualipi asi. 1982-84 ting ka rak um. College kan kai pah ah sau ngai ka rak cam tawn. Hakha khua ka um lio ah, Khuachung sang, Sizung sang, Dawrthar, Chin-Oo-Sii thlanglei, Keisih sang, lunginn biakinn hnulei tiva kam, Pyidawtha vialte ka tawl dih i, khawika dah vawlei a fek i a dawr timi hi, ka va zoh tawn.

Cu ka chawhvahnak ingiatchaih cemmi pakhat cu, Hakha khua vawlei-lung aa sersiamning le vawlei muihmai aa thleng lengmangmi hi a si. Zeica dah cucu ka ngiat khun ti ahcun, "innlo an sawn lengmangmi ka hmuh lengmang caah asi." Cun kan umnak hrawng, ngakan, dumhau, lam le tikhur aa thawnmi tampi ka hmuh. Cerhti zong an reu i, hmun kip ah vawlei an tlami an um tawn.

Cu thil hna nih cun, Hakha khua kong ah hin, lungretheihnak tampi a rak ka pek. Hakha khua umnak vawlei chung ah hin zeidah a um hnga? Lungdar maw a um hnga? Ziah hitin an tolh peng hnga? Rungtlang aa thawknak Taungva in Pyidawtha le Dawrthar hmunhma remrem tiang a tlak le a minh peng hnga? Kei sihsang kum chiar in motor lam le innlo tolhmi ah, cozah nih an tha an bawmgh i, mipi nih an innlo caah an tha a bawngh i kum khat hnih lawng a khan fawn. Cucu zeitin dah kan tuah lai? timi hi ka umkalnak paoh ka ruat peng.


Hakha Khuathar lei (Photo: Danny Bawibikthawng)

1982-84 tiang kan chungkhat tleicia Pu Lai To te inn ah ka um. Inn thar an rak sak i, hmunhma a rem taktak. Dum ah rua, meithei le thei phundangdang ka cin hna. Hakha inn hmun ahcun hmunhma rem pawl asi. College kainak in ka rak tlung tawn i, vawlei aa thlenning cu ka ngiat tawn. Aa thlengmi cu rua ka rak cinmi an tolh mi le a thlanglei an minh viarmi asi. Cun an inntang ah, a kakmi a lianpi ka hmuh. Cucu ka zulh lengmang i, Chin-Oo-Sii phak lai tivate (Keisihva sum) tiang a va kak. Khawn maw ka ahcun a kakmi kha kah sawh kak lo in, an tla pah cang i, vawlei an i niamsan cang. Ka lau taktak. Hi hmun hi zeitluk caan sau dah a nguh lai? timi lawng ka ruat cang.

Hakha khuapi cu a kenkip ka tawl. Cuka lawng cu a kakmi le minmi a rak si lo. Carson thlan a hnulei cu tam tuk a rak min i, tang 10 kan kai lio farkung cu an um ti hna lo. An tlu viar cang. Sizung thlang ca kan zoh tawnnak rawn cu a lo diam cang. Sizung thlang i dum kan rak tuah tawnnak cu, a sawn dih i, kan dum hmunhma zong ka hgal kho ti lo. Leisen kan rak cawh tawnmi zong a tlau viar cang. Cangdonh leikuang an cawhmi viatle a min dih. Cu bantuk in Dawrthar lei zong an min i, Hakha-Matupi lamkam zong a kakmi tampi ka rak hmuh.

Khuathar lei in Hakha khua zoh ahcun aa rem i, duh a nung. Hmunhma rem in a lang ko. "Laitlang khua ahcun Pathian nih a ser taktak ve ko" tiah tilo awk a tha lo. Cu tluk cun hmunhma rem asi. A dawh zong aa dawh tuk. Laitlang khua ah Hakha nak khua dawh a um lo tiah ka ti zungzal.


                  Hiti zoh ahcun hmunhma tha taktak a si ko 

Asinain hi hnu kum 500 in kum 1000 ca ruah ahcun, Hakha khua hi toh awk a tlak lo tiah ka ruah. Ka ruahnak zong cu a buaktlak in "Sizungsang, Dawrthar sang, Keisih sang, Pyidawtha hmunhma zeimawzat; Hakha-Matupi lam thluan Auto phak lai le Hakha Lansung a laili bak zong khi toh awk a tlak lo tiah ka ruah. Zeicatiah a chung vawlei le hmunhma a fehfuan lo caah asi.

Kan nu tapa Pu Sang Hmung nih Dawrthar ah inn ting 3000 renglo dih in a sak i, kan lawmhpi taktak. Asinain "Pa Hmung, khika inn na sakmi khi kum 20, 30 ca hna asi ahcun a pawi lo; kum 100 ca in na ruah ahcun sak ding asi lo" tiah ka ti. Cutluk cun Hakha khua hi a fekfuan lo i, rawhralnak a tong kho ti hi ka chim lengmang. Hakha ka dawt ve. A zawn ka ruat ve i, lamhlat pi kan um zongah Hakha kong ka ruah ah, ka lung a nuam tawn lo.

Ca Tialmi

Hakha kong ka ruah ah, ka lung sia a herh bikmi cu "vawleimin" kong asi. Cucaah Zion Churh nih makazine an chuahmi ah Hakha Vawleimin kong cu ka rak tial bal cang. Zion Church hrimhrim kha zeicadah khika zawn ah an rak sak hnga ti ka ruat lengmang. Atuan le tlai lawng asi. A min ding asi ko. Cucu hruaitu hna nih rak hmuh cia khawh ding in ka ruat. Zion Church kong ah ka khuaruah a harmi pakhat a um. "Cucu Zion Church hi zeitindah a tu tiang a feh rih ko hnga?" timi a si.

Zion Church makazine lawng ah si lo in, Muko Makazine ah ka tial than. Cu hnu ah USA Krihfabu ka tlawnnak abik in Hakha khuami an tamnak paoh ahcun, Hakha Vawleimin kong cu chimlo in ka um kho lo. Zeicatiah Hakha khua hi rawhralnak a tong hrimhrim te ko lai ti kha, ka thinlung ah a um tuk caah le an chungkhar cio himbawm tein an umnak hnga ding le hmunhma fekfuan ah thialter hna seh ti ka duh caah asi.

Dallas khua i CBCUSA BT Meeting zongah Hakha Khua Leimin Research tuahnak caah tangka $2,000 tal cu kan chuahpiak ko u law, hmanthlak le tuktak tal i tuah seh tiah ka ti i, upate nih a tha an ti caah $2,000 zong an kan chuahpiak i, lunglawmhnak ngaingai asi. Zeipipa cu tuah khawhmi aum lo nain, hmanthlak document tha tein kan chiah i, blog zong ka tuah. Keimah pumpak blog zong ah Hakha vawlei min kong cu ka tial lengmang.

Culawng siloin, Laitlang lei upa USA rami paoh, Hakha leimin kong cu thawngpang ka hal lengmang hna. Hakha khua leimin kong tuaktan a herh nak le politician pawl nih Hakha khua runven a herhnak kha, cozah ah lobby tuah aherhnak kong hi, ka caihpi lengmang hna. Cutluk cun Hakha khua kong ka ruah ah ka khing a rit.

Kawlram lei rami hruaitu ka tonmi tam deuh cu, biaknak hruaitu deuh an si. Vawleilei ram hruaitu ngaingai an si ve lo tikah tlamtlinh awk a har. Hakha khua leimin kong ruah ah, keimah pumpak tlun ka duh nain ka tlun khawh lo caah ka lung a tha lo. Ka tuah duhmi thuk deuh in research tuah zong ka duh nain, tuahnak caan ka ngei kho rih lo. Ka sia a herh ngaingai.

July Vawleimin

"July 27, 2015 ah Hakha khua cu ruah asur tuk i inn tampi a cim" ti ka theih tik ahcun, chun nitlak ka lung a nuam lo. Ka ngaih a chia. Hi tluk har in tangka an i khawm hna i, an chan chan khat ah inn voikhat hrawng lawng sak khawhmi, atu bantuk in aa rawkmi van hmuh tik ahcun ngaih a chia tuk. "Hi vawleimin hi, Hakha tuanbia ah a fakbikmi kokek rawhralnak asi" tiah ka ruah. Hi nak fakmi rawhralnak Hakha khua nih a tong bal rih lo.

TT Vision nih an thlakmi video ka zoh i, ka ngaih a chia. Rawl ei tidin hmanh lung a tho lo. Ih sia zong a rem lo. Hakha khua aa rawkmi mitthlam ah a cuang peng. Hakha khua kong rumro ka ruat. Zeitindah kan khua kan khamh lai? Mipi thihlohnak tong lo ding in zeitindah kan tuah hna lai? Chawva tamtuk sunghbaunak an tonnak hngalo zeidah kan tuah lai? timi rumro ka ruat.

TT Vision nih, cet, ruahsur le tihnung tampi lak ah, Hakha khua ah thil a cangmi vawlei minmi video an thlak mi ka hmuh tikah, ngaihchiatnak chungah lunglawmhnak ngaingai asi. Kan khualipi vawlei cu a sining theih le asining kan mit nih a hmuh tikah, kan thinlung ah ram zawnruahnak a chuak. TT Vision cungah ka lawm ngaingai. Upat ka pek hna.

Hmanthlak hi Pu Thlasui Tluangneh sin in ka lakmi an si. Hi bantuk aa rawk lengmang dingmi khua hi zeitindah kantuah lai timi cu careltu nih ruah cio a herh. Hmanthlak tam deuh chuah, vawlei min kong a ruang ruah deuh le hmailei ah thil a can sual tik zongah, minung, satil arva le innlo zeitin dah kan khamh khawh lai timi ruah a herh ngaingai. Tutan rawhralnak hi, aa thawknak lawng asi rih. Hipin ah hibantuk rawhralnak hi kan tong chin lengmang cang lai. Zeicatiah Hakha hi a umnak a cheng, a vawlei a sawp i, a tolh a fawi tukmi asi caah asi.

Hi bantuk sunghnak nganpi hi a chuak peng rih lai

Amin mi a kau tuk

Hi buainak hi a dong kho ding asi lo

Aminhnak hi hmunhma rem ngai asi ko

Hi bantuk ah zeitindah an um ngam ti lai?

Lungdong in thut lo awk a tha lo? 

Ngeihchiah vialte an lo dih

Lung a dong tuk hringhran

Vawlei a tolh caah amin chawm ding an si. 

 Hakha Thial Aherhnak Aruang?

Nai cikua Hakha khua a minmi nih, khua tampi a ka ruahter. Ka ruahmi cu pakhat lawng asi. Cucu Hakha khua hi thial ding asi timi asi. Zei ca dah Hakha thial a herh le a ruang zeidah asi timi zoh a herh:

1. Hakha khua hi abik in cheng balang ah a um. Cheng cu amah kokek in vawlei hmai a cheng. Achengmi cu a mah kokek tein minh khawhnak lam a um cia peng asi.

2. Cu cheng zong ahcun achung vawlei aa sersiammning a biapi. Hakha vawlei hi zoh tikah, avang; a muru a hakmi asi lo. Lungdar asi fawn lo. Vawlwi sawp le lei-vawr bantuk asi. Cu bantuk cu, ruah tam tuk asur tikah vawleichungah tii tamtuk a lut kho. Tii le ruah nih duhsahtein a chungmuru a horh lengmang i, a rihnak a tuarh ti lo ahcun a min lengmang ding asi.

3. Pyidawta Paliklen in Chin-Oo-Sii phak lai tiang hi hmun tampi cu a fek lo. Rungtlang ke in Haithlan tiang hi, vawlei an dor. A kakmi a tam tuk. Cu a kakmi chungah ruahtii le tii tam tuk a luan tik ah vawlei chungmu a horh i, cu nih cun vawlei minhnak a chuahpi.

4. Kan vawlei hrimhrim hi a cawlcangmi vawlei asi. Plate tectonics cawlcanghnak an ti i, kan vawlei chung i lunglianlian (plate) hi, an cawlcang peng. Cu cawlcanghnak nak nih kan vawlei hi a tlawm le tam in a cawlcanghter peng. Cu bantuk thil nih, Hakha vawlei zong hi a cawlter ve ko lai i, a sawpnak hmun cu a tolh peng ding asi. Kham khawh dingmi thil asi lo.

5. Hakha hi minung an karh lai. Innlo a sang chin lengmang lai i, a rit chin lengmang lai. Bangkok le Shanghai te hna an pil ziahmah bantuk in, Hakha zong hi duhsah tein a tla ziahmah kho ve. Nihin ni ahcun, Rungtlang vawlei Hakha umnak hi, ton million tam tuk a rih rih caah, a vawli a zor kho thlu rih lo. Nikhat caan khat i, a chungmu vawlei fak tuk a zor tik le acunglei rihnak hi, a tuarh ti lo tik ahcun, ruahlo pi in a sang ning in a tla kho mi asi.

6. Khualak lam an kauhnak le lam diltlang sang tuk an cawhmi zong nih, acunglei vawlei rihnak (weigh) vialte khi a tuar kho lai lo i, an min lengmang ding an si. Cun leivawr zong a himbawmnak te ah an hlonh lo i, an duhnak paoh i an pawn ahcun vawlei minhnak a chuahpi peng rih lai.

7. Hakha khua tii a tam kan timi hi, aruang pakhat cu Rungtlang khi a san caah ruah a la. Ruah a tam. Vawlei avan caah, vanruah a surmi kha, vawleichung ah fawi tein, an lut kho. Cu a va lutmi ruahtii cu, ahnu ah "cerh-tiput" ah an i cang. Cu ruangah Hakha ti a tamnak asi. Ruahsurmi a tam deuhdeuh paoh ah tiput a tam lai. Cu tiput cu angaingai tiahcun tih an nung. Vawlei a chungmuru a horhtu cu an mah tiput bantuk cu an si. Cu tiput nih vawlei kha duhsah tein a sannak in a niamnak ah azungzal tein a liampi. Vawlei a rih tuk tikle aa bunhnak hrampi (foundation) a feh lo tik ahcun, a min.

8. Hakha khua hi Bangal Rili in Mizoram kam in akalmi Plate Tectonics ramri he aa hlat lo. Hi ramri kam hi lii fakbik aa hninh tawnnak hmun an si. Lairam le Mizoram hi, a fakmi lii aa hninh khawhnak hmun le aa hninh ahcun rawhnak fak taktak a chuak lai tiah an tinak hmun a si. Lairam tang ah hin lihnin fakpi a chuak kho ve. Cu hlan zongah lihnin a chuak lengmang ko nain an din ngai caah rawhralnak kan tong hraw lo. Atu batnuk ruahsur lio le vawlei dam lio ah, Hakha khua tang hna i a fakmi lii aa hninh sual ahcun, Dawrthar sang vialte hi a tolh khomi asi. Hi bantuk vawlei tolh ruangah minung thawng tampi an thihnak a chuak lengmang ko.

Hi acunglei thil buai (problems) hna hi, Hakha khua ah a um peng dingmi an si. Tlakrawh, mirang vawlei in kan kham lai timi hi, Hakha caah a hman kho ding asi lo. A ruang cu a min mi hi, a khua ningpi in, a hrampi (foundation) a that lo caah asi. Khuachung siseh, Paliklen in Chin-Oo-Si tiang (Pyidawta le Dawrthar hrawnghrang) a huap ningpi in an hrampi cu Runtlangke aa thawknak Tawngtiva hna in asi i, cuka aa thawknak cun a fek lo. Cucaah Hakha leimin mi hi, a lengphaw in sihnalh khawh dingmi leimin asi lo caah, a khuahmun tu hi duhsah tein thial a herh.

Hmailei Hakha Khua

Acunglei ka tialmi buainak (piahtana) hi, Hakha caah a dong ding an si ti lo. Cu thilbuai tliantlaiternak ca cu khuathar sersiam lawng asi. Kan kiangkap te Aizawl le Lunglei khua hna khi, hmunhma a chia i, minung an karh tikah an khua chung khi, aa tet tuk cang. Um le cawlcangh a nuam ti lo. Hmailei kum 1000 ca leng tiang in, ruah chung in Hakha khua hi sersiam a herh.

Atu lio Lairam cozah (Pu Hung Ngai cozah) zong nih fak pi in ruahnak chuah le timhlamhnak (plan) an ngeih ding asi. Inn le lam aa rawkmi remh le harnak a tongmi bawmh lawng rian si lo in, hmailei ca pi tiang zeitindah rian kan tuah lai timi an ruah chih zong a biapi ngaingaimi asi.



                                 Hakha Map (Ref. www.google.com) 

Asiahcun khawidah kan thial lai timi ruah a herh. Hmunhma rem kan ngeih tung ko caah, minung million hmanh fawi tein aa tlum dingmi khua asi ko. Cucaah tutan Hakha leimin nih a chuahpimi harnak nih hin, mipi hmailei kan i hmaithlak dingmi rian a kan hmuhsak a herh. Cu mipi hmailei rian cu Hakha khua duhsah tein thial hi asi. Cucu zeitindah kan tuah lai timi atanglei ah ka van tial:

1. Hakha area cu hmunhma tha le rem a tam tuk. Cucaah "Town Plan" hi cozah nih tha tein suai ding asi. Ningcanglo in lamsul kalter lo ding le innlo sak lo ding abiapi.

2. Cu town plan ahcun Chin-Oo-Sii tu hi khualai ah chiah ding asi (Vawlei a feh le fehlo zoh ding). Chin-Oo-Sii in Khuathar a donghnak (Falam le Thantlang lam pial) tiang hi, khualai ah a tla kho lai. Abik in khuathar hi "Sipuazi Khualai " (Business center) ah tla hnga. Chin-Oo-Sii kam hi cozah zung tampi umnak "Administration center" ah a tla hnga.

3. Chin-Oo-Sii in Hniarlawn lei ah lam phei tein tuah i Hniarlawn-Nabual tiang inn peh ding. Hi hmun hi vawlei a fehnak hmun ding asi.

4. Hakha-Falam motor lam le Hakha-Hniarlawn motor lam kar vialte khi lam a dawtdawt in ser ding.

4. Chin-Oo-Sii in Thantlanglei kalnak lam pakhat in ser than i Timit ah chuahter ding. Atu an hmanmi Hakha-Thantlang lampi pinah, lampi pakhat in chap ding. Taung-zalat Gohtii tuknak cung deuhvak tein tanphei in kalter ding.

5. Cu Chin-Oo-Sii in Timit kalmi lampi le atu Hakha-Thantlang motor lampi kar vialte, lam tampi in ser i inn hmun ah ser ding.

6. Chin-Oo-Sii in Matupi kalnak lam tanphei in hei dawt i, atu lamhlun he Rungtlang a donghnak lei ah tonter ding. Cu ahcun inn tam tuk a um kho lai.

7. Hakha-Falam lam hi orh thluahmah i Chuncung tiang khua peh ding. Vawlei fehnak paoh inn hmun ah samh ding. Hakha-Chuncung kar hi hmunhma a rem tuk. Lai Dil in, din-tii zong lak khawh asi lai.

8. Hakha sizungpi zong hi a himbawmnak hmunhma ngai asi lo. Cucaah sizung zong hi thial a herh i, atu kan chimmi hmunhma hrimhrim chung ah hin, hmunhma zoh piak cia a hau.

9. High School No.1 zong hi a fek lo. Cucaah thialnak ding hmunhma zohpiak chung ahau.

Hi bantuk hin Lairam cozah nih town plan tha tein a ser i, a tuah ahcun Hakha khualipi cu aa dawh lawng silo in lam an phei lai i, um a nuam lai. Motor cycle, thirrang le motor umkalnak a nuam lai. Innlo rawk le lamsul rawk a tlawm deuh lai. Laimi kan buainak pakhat cu hmunhma thar thial kan i harh tuk. Nay-pyidaw ah "Myodaw" an thial bantuk in, kan nih Hakha zong hi a pawng hrawng tal ah thial ve a hau ko cang.


Chinchiah

1. Hakha vawleimin kong tam deuh rel duh ahcun, "Hakha Leimin Research Tuahnak" timi capar ka blog ah rel khawh asi.

Midang Rawlhrawn Sawm Tikah

Vawlei miphun kip nunphung kan zoh tikah, "rawlhrawn sawm" hi pakhat le khat i cohlannak ah an hman cio zungzalmi thil asi. Dawtnak, siaherhnak, tlaihchannak ruangah pakhat le khat rawlhrawn hna i sawm asi tawn. Rawlhrawn sawm tikah, acheu cu chungkhat an si; a cheu cu hawikawm an si; a cheu cu kan zeihmanh an silonain siaherh ruangh ah sawm an si. A cheu cu bawi si ruangah, an mah sinin ruahchanak he sawm asi. A cheu cu ruahchannak zeihmanh um lo tein lungthiang tein sawm asi.

Zeibantuk rawlhrawm asi hmanh ah, zei bantuk minung kan sawm hna asi zongah, sawmtu (innngeitu) hna nih kan ruah awk a herh taktakmi thil an um. Cu kan herh taktakmi thil cu kan rak philh tawn i, dawtnak in timhtuahmi tirawl hi, a caan ahcun lungnuamhlonak hna a chuapitu tirawl ah an cang kho tawn. Mualphonak tu ah an cang kho tawn.

Mi rawlhrawn sawm tikah, inngeitu nih ruah awk, tuah awk an um bantuk in ruah lo awk, tuah lo awk hrial le sum a herhmi an rak um ve. Hika zawn ah hin, tuah awk cu a tam tuk lai caah, ka tial cawk lai lo. Mah le ti khawh tawk tein tuah kha a za ko. Meh tam a hau lo; eidin a thawt le atha, a thawt lo zong le a pawi lo. Abiapimi cu mah le ti khawh tawk te, mah le ngeih khawh tawke, mah le siantawk te kha aza. Siaherhnak tein thiam khawh chung tein chumhchuanmi kha a za tuk cang. Rawl hrawm sawmmi hna nih, "Cucu kan dang u, kan pe u ti a um lo. Nan pekmi paoh kha an ei ko lai."


 Rawlhrawn sawm tikah hihi theih a herh (Ref. www.google.com)

Ka chan chung ah kum 40 fai rawl ka hrawng cang. Ka philh khawhlomi rawlhrawnnak tampi a um. Acheu cu chiatnak lei in ka philh kho lo i, a cheu cu thatnak lei in ka philh kho lo. Thatnaklei in ka philh khawhlomi cu um ko sehlaw, chiatnak lei in ka philh khawhlomi thil tlawmte tial ka duh

Voikhat cu khual ka rak tlawng. Dawngkhat nih ka hawi le he rawlhrawn a kan sawm. Nu cu kan hawikawm asi. Pa cu lamhlatpi minung asi. Inn kan va phan. Bia kan i ruah. Rawlei kan tim. An nu nih an pa cu, zei a tuahmi poah a sawisel peng. Rawl cu van suak hme? Ziah na dir ko? Na ka bawm lo? Nang cu hiti theu in na si? Cucu tuah kan timi na tuah tung lo?  Keimah lawng na ka rinh? ti in a phunphun in ati thluahmah. An pa a hmai ka khap lo taktak. Ka sia a rem kho ti lo.

Cabuai ah kan thu. A kan dawt i, meh cu heh a kan suah. Mileng a kan usa tuk nakah an pa cu heh tiah rian a fial peng; a caak peng. An pa cu atha. Zeihmanh a let lem lo. Rawl kan ei ka a thaw ti lo. Rawl ei hmanh khi huam asi ti lo. Ka ning a zak. Ka lungsi a vaang. Hi innngeitu nu hi, khualtlung mileng cu a daw ko nain, "Rawlhrawn sawm tikah, tuah lo ding le hrial awk?" ti pei a theih lo hi tiah ka ruat. "Zeitik ah dah rawl kan ei dih lai i, kan i lim lai i, hnadai tein kan lawi lai?" ti lawng ka ruat ko. Cawnpiakta hrep ka duh nain a caan a rem fawn lo. "Zing khat nih zing hra tluk" ti kan chuak.

Kawlram kan um lio ah asi. Voikhat cu dawngkhat inn ah rawl ka hrawng. An i thianhlim tuk. Kan ke a thlan i, kan luhnak keneh a van i thei. Kan luh cangka in ka keneh cu puanchia in an nu nih a hnawh colh. Inn thiang te tuah cu a tha ko nain, hnawh caan zoh deuh a herh. Khapin cu a cawl zong ka cawl ngam ti lo. Zunzun thawh hmanh ka ngamh ti lo. Todan cung ah "Lim bang ka kual ko cang." Rawlhrawn cu ka caah thawngtlak bantuk asi.

Voikhat cu inn pakhat ah rawl ka hrawng. An nuva in bia a i el, an i si peng. An innchung um cu a har ka ti tuk. Thawng fate tlak tluk asi. Ka va luh cangka in, ka khing a rit. Mithmai a chia; nih thlam a leng kho lo. Cubu in cabuai cung rawl hrawm cu, a har ngaingai. "A rak sual ngaimi Kawl ralkap he, rawl dumti bantuk asi" ka ti. Ka philh kho lo.

Rawlhrawn na sawm hna tikah, inn zoh, dumhau zoh, meh le buh thaw ei ah ran ra theng lo; minung len ah an ra timi theih a herh. Cucaah na rawl chumhmi zeitluk in dah a that? Meh zeitluk thaw le zeitluk tam dah na tuah? Zei bantuk aa dawhmi cabuai le kheng dah na hman? Na inn zeitluk in dah na tamh? Na inn zeitluk in dah a nuamh? timi nakin, mileng zei bantuk in dah na pehleih hna? Na chonhbiak hna le zeitluk in dah an thinlung aa nuamh timi tu khi, biapi deuh an si.

Mi tampi nih cun, "A biapi deuhmi minung tu kha biapi ah chia lo in, a biapi lo deuhmi innlo, kheng le mehhang hna kha biapi deuh ah, kan chiah tawn caah, rawlhrawn kan sawmnak hna a chan te kha sullam a ngei tawn lo."

Hitin thil asi tawn caah, midang rawlhrawn na sawm tikah, eidin timhlamh lawng silo in zeitindah ka cohlan hna lai timi thinlung in timhtuahnak ngeih zong a herh. Culoahcun mualphonak asi kho. Cucaah, rawlhrawn sawm tikah tuah bak lo ding le sum a herhmi a um. Theih a herhmi tam tuk a um. Cucu tlawmpal in tial ka duh.

1. Rawl hrawn na sawmmi hna khi, rawl-ei lawng ah an ra lo ti khi theihfian ahau.
2. Mithmaichia in um lo ding. Na rawl a thawt hmanh ah mithmai a chiat ahcun an ka a thaw lai lo.
3. Siklo ding. Nuleva zong, chungkhar zong siklo ding asi. Nan i sik ahcun an rawk eika a thaw lai lo.
4. Bia-el lo ding. Nan bia-el ngaih ruah ah nan inn ah rawlhrawn an ra lo timi va philh hlah.
5. Porhlawtnak bia chim lo ding. Na porhlawt ahcun an rawl-ei chung a pil lai lo.
6. Mileng lungthian nuam tein chiah ding. Zai lo ding. Na zai ahcun rawl kheng an pur ngam lai lo.
7. Thawngpang hal daithlan lo ding. Nangmah kong tlawm deuh in chim law, an i nuamhnak ding caah an tuanbia tam deuh in va chimter hna.
8. Fihnung an si zongah fih lo ding.
9. Sawmmi kha sik lo ding le cawnpiak lo ding. Cawnpiak caan dang aum ti theih a hau.
10. Mileng sawisel lo ding. Caan tawite ca cu, phungphai hna tamtuk in chimh lo ding.
11. Rawl-ei lio ah an kheng khat tuk lehpek in meh/buh suah lo ding.
12. Na mileng kong thei hna. An sining hawih tein rawlhrawn sawm hna law cohlang hna.
13. Nan harnak le sihfahnak kong chim tuk hna hlah. An thin a phang sual lai i an ka a thaw lai lo.
14. Thil pakhatkhat hal duh ruang ah, duh-chihmi thil he rawlhrawn va sawm hna hlah. .
15. Na sawmmi hna khi va zimuai tuk hna hlah. An sia a rem lo sual lai.
16. An lawi lai ah, lawmhnak chim va philh hlah.
17. Mileng nih thilchia le thil dawh lo an tuah sual zongah va cawnpiak colh hna hlah. Huatnak asi.
18. Rawlhrawn na sawmmi hna nih ka sawm ve te hna seh timi ruahchannak va ngei hlah.
19. Na sawmmi hna an lawi hnu ah va sawisel hna hlah. Cucu thluachuah pihnak asi.
20. Rawlhrawn na sawm tik hna ah, na fale va vuadeng hna hlah. Mileng an i phuhrung lai.
21. Rawlhrawn na sawm hna hnu cu, va khiarcar tuk ti hlah.
22. Na dihmi cazin va chim hna hlah. Zeicatiah an eidin sia a rem lai lo.
23. Uinak va ngei ti hlah. Tii, mei, gas, rawl, juice, thei, napkins tibantuk zong a um lo le um lo ning, a um ahcun hmanter ko hna. Culoahcun mikhiarcar tuk ah mileng nih an i ruah sual lai.
24. Na sawmmi han an i za lai maw zalo ti tuak lo in, mi tam tuk in va ko hna hlah.
25. Na sawmmi hna an i zatnak cu tuaktan ah atha. Culoahcun na mual a pho lai.
26. Dawtnak asi pat ti in, eidin phupha rumro in rawlhrawn sawm hna hlah. Nihsawh ah an ruah lai.
27. Na sawmmi hna lungthin nuamlo dingmi bia va chim hlah.
28. Na va, na nupi, na tefa upatlonak nun pakhat hmanh va langhter hlah.
29. Rawlhrawn na sawmmi hna zong dawtnak he siaherhnak tein an ra ve timi va philh hlah.
30. Thluachuahnak tirawl kha vanchiatnak tirawl aa can sualnak hnga lo ralring tein um philh hlah.

Hi hna hi na zulh ahcun rawlhrawn na sawmmi hna cu an lung aa lawm ngaingai lai. Hihi va philh hlah: "Dawtnak umnak hmun ahcun, zeizongte a thaw" timi kha. Rawlhrawn na sawmmi hna an ka thaw seh ti na duh ahcun, "dawtnak" dah ti lo cu, zeihmanh a herhmi aum ti lo. Dawtnak aa tel hnu ahcun, zeizongte a thaw i, na rawlhrawn sawmnak kha, chiatnak silo in thatnak lei in an philh kho ti lai lo. Cu philh khawhlo dingmi rawlhrawnnak na ser tung lo ahcun, rawlhrawn na sawm chan hi sullam ngeihlo ngai khawh asi!!

Inn

"Inn" timi cu fianter hau lo in theih viar asi ko. Asinain inn timi cu a sullam hitin kan leh khawh. "Mi pakhat asiloah chungkhar pakhat hi vawlei i a zungzal asilohmanh ah fek deuh in caan saupi kan umnak hmun kha inn tiah ti asi." Inn hlan chung ahcun "Kan inn" ti khawh asi lo. A ruang cu "azungzal in kan umnak inn asilo caah le caan tawi dawrnak caah kan hlanmi lawng asi caah asi."

Inn hi minung kan nunnak ah a biapi tuk. Sifak bikin siangpahrang ca tiang inn a biapi. Minung tuanbia zoh tikah inn hi zeitluk in dah an biapiter timi theih khawh asi. Pharoah nih inn lianlian a sak i, Nebuchadnezzar nih inn ropui taktak an rak sak hna. India siangpahrang hna zong nih Tamahal tiang an rak sak hna i, David le Solomon tiang nih siangpahrang bawi-inn (palace) an rak sak hna. Tu chan zong ah, mirum milian le Hollywood i minthangmi hna hi, an ngeihchiah zeitluk in dah a chahpan lai timi khi tahnak caah "inn" hi an hman. Cutluk cun Miphun kip caah inn hi a biapi. Inn abiapit tuk caah Pathian nih Israelmi Kanaan ram an luh tik i, an co dingmi thluachuah ah khin "inn thatha" aa tel chihnak asi (Deut 6:11; 8:12).

Cucaah minung asimi paoh nih "umnak inn" ngeih a hau. Inn ngeih hlan chung paoh ahcun "lungthin a hmun lo i, taksa le lungthin aa din kho lo." Inn hlan in um chung paoh asiloah khual tlawn i ka khat hnu ka khat i thialkam zongah mah inn taktak phak hlan ahcun lungthin a dai kho taktak lo." Zeitluk hotel thatha i riah ko hmanh ah, "Ka inn asilo" ti kan thinlung nih a theih peng caah, mah le inn tluk in a nuam kho lo. Lungthin adai kho lo. Midang inn, zeitluk thatnak hmanh i kan riah zongah, mah inn taktak phak hlan ahcun, za ah za in nuamh khawh taktak asi lo.

Cucaah kan inn te cu zeitluk a chiat zongah a nuam. Cucaah inn cu, "inn nuam" tiah an ti. Mirang nih cun, "Home Sweet Home" tiah an ti. Midang inn a tluk le innchiate asi hmanh ah, mah inn te ahcun, thinlung zaang a dam i, lungthin a dai. Cu tikah taksa zong aa din i, inn timi ahcun minung zaang a dam. Cucu inn timi nih, minung nunnak le thinlung chungah zeitluk in dah thawnnak (power) a rak ngeih khawh timi kha alanghter.


             Parking nichuahlei cinmi asi


              Parking nitlaklei cinmi asi

Kawlram kan um lio ah, Mandalay University ah kan kai. Kum 2 nak le kum 3 nak cu Swepyi-aye Sawng ah ka um. Inntha tuk le inn nuam tuk asi. MIT kan kai li zong ah, MIT sawngah kum 1 nak le kum 3 nak ka um than. Sawng nuam ngai asi ko. Asinain Thau kan inn chia te kha ka ngai peng ko. Kan inn cu thinginn a rak si. Thing kan cih. Thing an rawp pah cang i, a zut ngai tawn. Asinain University le MIT i sianginn bawda tha ka um zong ah, "Nu le pa inn tluk nuammi hmunhma a um lo." Zeicatiah sianginn asawng hna cu caantawite ka umnak lawng an si caah, thinlung a dai taktak lo.

Cucaah hlasakthiam Htoo Eein Thein nih cun, "A-maih-Eein" (Ka nu inn) timi hla a phuah i, zeitluk hmunhma nuam le khuapi chung i um zong ah anu inn a ngaihnak te cu hitin zaihla a hlawi

"Inn ah tlun ka duh......a lumhnai tukmi ka nu inn te ah khan...ka ngaih tuk caah....zan ka ih khawh ti lonak zong asau tuk cang....tlanglawng muko tum thawng ka theih ahcun, inn tlun ka duh tuknak ka thinlung cu.....kham khawh asi lo..."

Kan nu le pa inn te cu kan ngai theu ko. "A chiatte zongah kan caah siangpahrang inn bantuk a rak si."  Thau kan inn chiate hi atu tiang ka ngai peng rih. Ka mitthlam ah a cuang peng rih. Thau ah tlung ninglaw ka va zoh hmasat dingmi cu Thau kan inn le dumhau le inntual kha asi.

Inn tha asilo zongah kan inn cu kan thinlung, taksa, thlarau aa dinhnak asi. Cucaah a chung le a leng he dawh tein chiah a hau. Thianghlim tein chiah a hau. Kan taksa le thinlung damnak asi. Cucaah Thau ka um lio zongah inn hnulei theihai ka cin hna. Inntual lei ah pangpar phunkip ka cin hna. Kan inn a kan lengmi nih "Nan inn cu a nuam tuk" an rak ti tawn. Keimah zong inn ka um tikah ka nuam tuk ve.

Inn kongah, Kawl nih phungthluk an ngeihmi a tha ngai ka ti. "Inn-hmai ah pangpar cing law, inn-hnulei ah eidin cing" ti asi. Inntual cu zapi hmuhnak asi caah, dawh deuh, thiang deuh le tamhmawih deuh ahau. Innhnulei cu eidin le theikung cinnak asi. Thil hi alettalam le aa dawh lo zawng hna in, cinthlak ding asi lo. Aa dawhhawih te thil tuah thiam zong a biapi tuk.



           Kan inntual pangpar dum asi


                Kan innleng luhnak lam asi




               Kan inntual lei pangpar an si


I



 
            Inn hnulei ah hitin eidin cin ding (Pu Mang Bik inn)

USA ah Lairam nakin innlo tha tein zohkhenh hi abiapi tuk. Zeicatiah nunning a sannak ram asi caah, zatkuat zohdawh tein chiah a herh. Culo ahcun inn man tiang a tum kho.

USA kan phak hnu ah, aparment kan um zongah pangparte kan cin tawn. Kan nu hi pangpar cin a huam. Kei zong ka huam ve. Kan uarmi aa khat ngai. Kan innkam ah pangpar phunkipte kan cin. Pangpar an par lio ahcun, leng ka chuah tikah kan inn area phak lai te hi kai ngaih tuk. Kan inn area ka phak lai poah ahcun ka thinlung a dai. Pangpar tete le thinkung tete kan cinmi hna ka hmuh tik ah, kan runinn cu kei ka caah cun siangpahrang bawiinn bantuk asi. Khuasik a van tlak zialmal i, pangpar an van uai caan a phanh ahcun ngaih chia ngai tawn. Kumvui a phanh than lai khi, hngahhlang ngai in ka hei cuan than tawn.

Inn a nuamh ahcun a chung ummi kan mah zong kan i nuam. Innpa zong an i nuam. Khualtlung mileng zong an i nuam. Zatkuat ca zong ah atha i inn man tiang a kaiter khawh. Cucaah hi vawleicung caan tawite kan um lio zong ah, kan umnak innte cu dawt, zohkhenh le um duh awk te in ser a biapi. Zeicatiah cu kan inn cu kan taksa le thinlung aa dinhnak, chungkhar saduhthahnak, kan umtinak, lentecelh tinak, tlawnlen tinak, nun kan ihrawmnak hmun le nuamh cemnak hmun, "Vawlei Kan Paradise" asi caah asi.


                   Kan innhmailei inntual ram umnak asi

Cu kan paradise cu abiapi tuk. Cucaah Jesuh zong nih, vancung ah a kan kamhmi pakhat cu, "inn-khan" asi. "Ka Pa inn chungah khan tampi a um ko; nan ca i hmun va timh awk ah ka rak kal chung lai" (John 14:2) tiah, vanram zong hi vawleicung inn he a epchunnak asi. Cucaah hlaphuahtu nih cun, cu Vanram cu "zungzal inn nuam" (ZBC. 441) tiah atinak asi. Vanram a nuamhnak zong, hi vawlei inn he an epchun. Cutluk cun "inn" hi minung kan caah "taksa, thinlung le thlarau" ca tiang a biapimi asi. Chan chan khat chuah i inn ngeih lo ahcun, "kan taksa, thinlung le thlarau" aa din kho ti lo ti kha theih aherh. 

Cucaah, hi vawlei kan nunchung ah kan inn cu kan "Vawlei Paradise" asi timi hmuh thiam a herh. Cu paradise ahcun chungkhar asimi, mi zeipoh kan i tlum dih awk asi. Daite le nuam tein umnak hmun asi awk asi. Sikvuaknak le thahnawnnak ah hman dingmi hmun asi lo ti theih ahau. Cu kan "Vawlei Paradise" ahcun, chungkhar dilah, hmunhma kan ngeih dih awk asi. Lungthin nuam te in le zalawng tein umnak hmun; taksa le thinlung damnak hmun asi awk asi. Huatnak an loh i, dawtnak, zawnruahnak, hnakkartenhnak, ngaihthiamnak, theihthiamnak le ruah thiamnak a lennak hmun asi awk asi. Nihnak thlam a lennak hmun a si zungzal awk asi!!!

Construction on W.Broad Street

Broad Street is one of the most popular streets in Columbus which divides the city of Columbus north and south. This street is also called Rt. 40. It is called a Historic National Rd. It is a very long road. West of High St is called W. Broad St and East is called E. Broad St.

West Broad St is a four-lanes road in west of I-270. The road is congested too much after the casino was built in the west side. The trafic was so heavy after in the morning rust hour and in the afternoon after 3:00PM. The Hollywood Casino was opened in 2013 and it helped the westside economy alot especially the roads were widened and all the street lights are modernized in Gorgeville Road and in W. Broad Steet east of I270 . The Hollywood Casino is making impacts in the westside community. It specially improved roads and trafic lights.

Road construction is going right now on W. Broad Street between I-270 and Hilliard Rome Rd. It is said that the cost will be paid by Hollywood Casino. The steet is widdended and side walk is installed. The community is slowly revitalized. Economy is improving; housing market is up; most of the apartments are full; Newhaven Wood apartment, one of the largest apartments in the Mid-west is remodelled; the U-Hall Storage room has been build near Georgesville Rd; Clinics are built in the corner of W. Broad St and Norton Rd; Autos Dealers are filled with new cars at Auto Mall near Georgesville Road and I-270; New McDonald and Victoria Fitness Center were built near I-270; BMV opened their office at Georgesville Square; one Asian Market was opened in the corner of W.Broad St and Hilliard Rome Rd and there are alot good things going on in the westside community.

There are are six gas stations only in the west of I-270 such as Speedway, Thorton, Sunaco, Giant Eagle, Kroger and four shops for autos such as Autozone,  and there are several used tire shops and auto repair shops. There are three big thrift stores in the westside. The westside community has a huge opportunity to grow in the near future in business.

I, as one of the westside residents, am very happy and proud of our westside community and I took some photos of road construction near our areas on West Broad Street. I always encourage my church members to shop at westside so that the business will improve in our areas.

I am so happy to see W. Broad Steet is widdening and I took the following photos from the construction site on W. Broad St to show how wonderful the westside is today. I hope the road construction will have economic impacts when it is completed.

Heavy equipments for construction

Construction near Doctor's Hospital

Construction between Norton and Hilliard Rome Rd

Construction near Giant Eagle (up and below)

Construction near Giant Eagle 

Rian Ziaza

"Rian Ziaza" tiah ka timi hi, Mirang holh ahcun "Work Ethic" ti asi. Cozah nih siseh, company nih siseh minung pakhat rian an pek lai ah hin, hi "rian ziaza" hi biapi bik ah an ruahmi pakhat asi. Rian pakhat sawk tikah, hi nu/pa hi rian hlan tikah a fel lai maw fel lo timi hi, biapi bik ah an ruah. Kan hlan ahcun kan rian caah a miak lai maw ti kha an ruah bikmi asi.

Zeitluk muisam dawh le pumrua tha si ko zongah, rian ziaza a that lo ahcun, company le cozah caah hlawknak aum kho lo. An caah thinphang le sunghnak tu a chuak kho mi asi. Cucaah rian pakhat sawk tikah, "Rian tuanbia" (job history) kong aa tel pengnak le hnulei tuanbia zoh (background check) an tuah peng nak khi a si. Computer a thancho lonak Kawlram bantuk ram hmanh ah, "Zei rian dah na tuan bal?" timi cu interview ah hal peng asi. A ruang cu, "hmuhtonmi a ngei cang maw? Rian a thiam lai maw? Zumh tlak asi lai maw?" timi kha theih an duh caah asi.

Computer thanchonak USA, Europe, Australia, Singapore, Japan, Korea, Tuluk le adang ram cheukhat ahcun "rian ziaza" hi biapi tuk ah an chiah caah, minung pakhat rian an pek tik ah hin, 50% cu an "rian ziaza" hi an zohmi asi ti asi. A degree, a muisam le pumrua nakin an "rian ziaza" tu hi biapi ah an chiah deuh ti asi.

Abik ram le miphun caah tihnung a si kho mi, nuclear sehzung phunphai hna riantuan le bang ahcun, "miphun" tiang hmanh an zoh. Hi miphun hi kan ram caah tihnung an ser lai maw ti tiang khi an phang ti asi.

Vawleicung tuanbia zoh tikah, abuaktlak in "rian ziaza" a thabikmi cu Mirang miphun an si. Mirang ti tikah a bik in USA, Australia, Canada le Europe ram Mirang hna hi chim duhmi an si. Europe ram zong ahcun a ram ko nih a ngeih lo. England, Germany, Norway, Sweden, Denmark, Finland, Franch, Italy, Iceland, Irealand, Luxemburg, Netherland le Swetzealand hna hi rian ziaza a tha bik an si ti asi. An rian ziaza a that ruang ah an rumnak le an thanchonak zong a rak si. An thanchonak hrampi taktak cu rian ziaza that ruangah a rak si ko.

Hi Mirang a van changtu hna ah hin, Japan, Singapore, South Korea, Taiwan, Tuluk le Israel hna hi "rian ziaza" a tha bik an si ti asi. Hi hna hi cu Mirang he an i lo. Cu ruangah an ram a thanchonak zong a rak si. Hi ram hna hi, ramdang bawmhnak a la duh lo mi pawl an si. Mah le mah bochannak zong an ngei hna. Hi hna zong an thanchonak cu rian ziaza ruangah a rak si.

Adang Asian ram, South America ram le Africa ram vialte hi cu, tlukceu le keucheu deuh lawngte an si cang. Pakistan, India, Bangladesh, Thailand le Kawlram tibantuk ram hna hi cu rian ziaza ah an rak chia ngaingai. Ziknawh, lihchim, caan upatlo, tangka ningcanglo hmuh duhnak, rian ah daithlan, rian hman tein tuan lo, thil sining tein tuah lo le minung thleidan a tam tuk ti asi. Abik in "quality" ngei in thil chuah lo le a lem ser a tam ngaingai ti asi.

Asia nakin Africa hi an zual rih. Arab ram le adang Africa ram tam deuh hi cu, rian ah an tha a tlawm deuh ti a si. An i biatak lo ti asi. Cu ruang ahcun an ram zong hi an thancholonak khun a rak si. Ramdang an phak tik zongah, rian ah rinhcanh awk an tlak tuk lo ti asi. Cun Latin American minung pawl hi, riantuan cu an huam. Teiman an thlu nain, phaisa a fawinak in hmuh duhnak hi an sining ah a tam ngai ve caah, cu thil nih an rian ziaza a thatter lo. A fawinak in tangka hmuh duhnak thinlung le ziknawh a tam caah, ritnak si-ai zuar in pawcawm zong an tamnak asi tiah an ti.

Atanglei map hi vawleicung ram an thanchoning hawih thenmi map asi. Dumduk hi a thangcho bik ram an si. Rian ziaza thabik ram pawl an si. Dumdang (Russia le nichuahlei Europe etc) pawl hi thanchonak lei ah aa thleng cuahmah liomi an si. Rian ziaza that ah pahnihnak an si. A engmi ram pawl hi athangcho deuh rihlomi an si. A senmi hi a thangcho lo bik an si. Kawlram kan i tel ve. Hi bantuk ram pawl hi, rian ziaza a niam ngaimi pawl kan si.



Kan nih Laimi kan "rian ziaza" hi zeidah a lawh tiah ruah awk a um ve. Laimi sining hi abuaktlak in ka zoh tikah, riantuan a zuammi miphun pakhat cu kan rak si ko. Riantuan kan zuamning hi ka zoh lengmang tikah, Tuluk cithlah kan si ko lai tiah ka ruat. Abuaktlak in Kawl le Kawlram chung tlangcung miphun dang he ka epchun tikah, riantuan ahcun "rian ziaza" a tha cemmi kan si lai tiah ka ruat. Mizo he epchun tik zongah, Mizo nakin riantuan kan zuam deuh i rian ziaza ah kan tha deuh tiah ka hmuh ning asi.

USA Laimi dirhmun le miphun dang sining zoh tik zongah, miphun dang sin ah zahpi ding kan si lo. Mirang, Japan, Tuluk tluk hna cun kan rian ziaza a tha lo men lai nain, adang miphun fa deuh he epchun ahcun kan tei ngaingai hna tiah ka ruat. Kan sining zoh tikah rian ziaza ah upat hmaizah tlak kan sinak tampi a um. Riantuan kan zuam. Tangka kawl kan huam. Rian hrang kan chai. Innlo le motor cawk zongah miphun dang kan tei ngai hna. Sianginn kainak le zeidang thanchonak zongah miphun fate dirhmun cun, rian ziaza kan tha ko tiah ka ruat.

USA Laimi kan sining zoh tikah "rian ziaza" ah chamhbaunak tete zong a um ve. Remh ding kan ngei ve. Kan i harh bikmi cu, phung (system) tang um hi asi. Phung tam um kan celh bak lo. Midang tang um zong kan celh lo. Mi cawnpiak le chimh ngaih kan i harh. Mi nih sik (complain) kan celh lo. Sik cu remhnak tu ah hmang lo in, thinhunnak le rian phuahnak tu ah kan hman tawn.

Cun "caan" kan upat lo. Caan phaisa asi timi kha kan theih nain kan tuah kho lo. Laimi kan pawi cemmi cu, "punghman" kan si lo mi asi. Lungthawh le lungthawh lo caan ngeih kan hmang. Lung a thawh lo ahcun rian ngeitu zawnruat lo in, khonh hal diam hna kan hmang. Kan sining aa thlen a fawi. Kan lung a vaivuan. Kan lung dongh a rang. Lung a thawh lo le herh dang ngeih phawtphawt ahcun 'ka zaw' ti in lihchim te hna pawi kan ti lo. Biakam let zong pawi kan ti lo. Rian ah seh chihnak kan ngei tuk lo. Rian phuah lai zong ah boss te chim ta lo in, mithla tlau in tlau kan hmang.

Tuah hlah tu ti changmang in tuah kan hmang. Tahchunhnak ah, "kuva, sadah, khaini hmawn hlah u" ti na changmang zong in, riantuannak ah a thli tein hmawn kan hmang. Riantuannak ah biaruah le rian biapi ah chiah lo zong kan hmang. Cu thil nih rian ah palhnak tampi a chuahpi. Boss te nih dawt deuh tik le uar deuh tikah, zuam chin lehlam lo in, a kan dawtnak kha asiloning in kan hman theu tawn. Cucu rian ziaza that lo taktak asi.

USA ah khua a sami Laimi zong kan umnak ram hawih in, "rian ziaza" (work ethic) thami kan sinak hnga ding caah, atanglei thil hna hi i seh chih le nunpi chih kan hau:

1. Caan upat ding. Rian hman tein phak le domh a herh.
2. Minunte 15 asiloah 30 dinh dingmi ah a caan luan bak lo ding
3. Achawngkhu lo ding
4. Asiloning in lihchim i kholh hal lo ding
5. Riantuannak hmun um lio ah, bia i ruah lo ding le riantu biapi ah chiah ding
6. Dinh caan dah ti lo cu, rian hmun ah biasawng tlorh lo le capo saih lo ding
7. Thawn kha a biapi bik asi lo i, hman tein palhnak um lo tein riantuan le khuaitan lim kha a biapi
8. Rit-hai bu in rian ah kal lo ding
9. Mitkuh cim tein ih ding le rian ah uaihnang in um lo ding
10. Boss le leader te nih sik/cak tikah thinhun lo in ngaihthiam hal ding le remhnak tu ah hman ding
11. Palh sual tikah midang puh lo in mah le palhnak kha theih le i remh ding
12. Khonh hman tein hal ding
13. Nikhat nikhat rian asiloah mah le tinvo lim peng ding
14. Rian ban duh tikah boss te a hlankan in chimh le ban ding
15. A hman lo ning in riantuah lo ding
16. Riantuannak phunglam (upadi) zulh dih ding le zulh peng ding
17. Sualnak le palhnak tuah sual tikah 'ngaihthiamhal' hman ding
18. Rian ah i sik le vuak hman lo ding
19. Thianghlim tein um peng ding
20. Thanuam, lunglawm le hmaipanh tein riantuan peng ding
21. Ka tuanmi rian thawng in company nih miak ve seh timi ruahnak he riantuan ding
22. 'Punghman minung' si ding le lungthawh in a nungm si lo ding
23. Rian fek tein tlaih le caan saupi tuan ding (rian chiat tuk dah ti lo ahcun thial leklek lo ding)
24. Midang bawmh duhnak thinlung ngeih ding
25. Mah le rian ah daithlang lo tein tuan le fel tein tuan ding

Hi lungput le nunnak hna hi kan miphun nih kan nunpi, tuah le zulh ahcun Lai miphun zong, Mirang, Tuluk le adang miphunpi bantuk in a thangchomi miphun kan si kho ve ko!!

Pacific Rili Uk Aa Timmi Tuluk Ram

Tuluk ram kong tuan deuh ah ka tial cang. Napoleon Bonaparte nih "Tuluk cu aa hngilhmi rulhreu asi; thang hlah u; aa hlauh ahcun vawlei pumpi a thirte lai" tiah a rak timi bia hi, nihin ni ah a dik tuk cang. Zeicatiah 1979 kum kuakap in Tuluk cu an sipuazi a karh i, nihin ni ahcun vawleicung sipuazi thawn ah pahnihnak asi cang. Nikhatkhat ahcun USA a tei te lai tiah ruah asi.

Tuluk cu vawleicung ah minung thazaang (man power) a cak bikmi ram a si. An sipuazi a than bantuk in ralkap milu zong an karh; an hriamnam zong a thangcho chin lengmang. Atom bomb a ngei; bomzuang, tank, raltuknak tilawng, miakpi le meithal lianlian tamtuk an ngei. Raltuknak vanlawng phurtu tilawng tiang an ngei cang i, an ram chung lawng ah si lo in Pacific Rili ah a bantha a samh thluahmah cang.

Cu hlan cu Pacific Rili hi USA le amah hawikawm ram nih an uk i, ramdang an cawl kho lo. Nihin ni ahcun Tuluk nih duhsah tein Pacific Rili ah a ban a samh ve cang. Cucu US le hawikawm ram hna an thin a phan cemmi asi. Cucaah Philippines cozah hna nih cun, US nih an chuahtak cangmi rili ralkap sakhan kha hlanh than ding tiang in saduh an that than cang.

Tuluk nih Pacific Rili ah a bantha a samh khawhnak ding caah, hmunhma (space) ngeih a hau. Nihin ni ah, Tuluk nih thil a tuahmi tete zoh tikah, Pacific Rili hi uk aa tim timi hmuh khawh asi. Cu a tuahmi hna lakah, US le ramdang an i buapi ngaimi hna cu hihi an si:

1. Rili Cungah Ramri Kauhnak

Rili he pehtlai in UNO Phunglam (United Nations Convention on the Law of the Sea)  ahcun, rilikam ummi ram pakhat nih rilikam in meng 200 a hlatnak tiang hi, "Exclusive Economic Zone" ti in ka ram tinak nawl a ngei. Cucu vawleicung ramkip nih hnatlakmi phunglam asi.

Asinain Tuluk nih cun an ram tlanglam nakin meng thawng in a hlami rilipi tiang kha "kan rili ramri" tiah ati. Paracels le Spratly tikulh umnak vialte kha a lak dih. Hi hmun hi meiti le gas tampi a chuak lai tiah an zumh caah, ramdang zong an mit a thit cionak hmun asi.


               Spratly Tikulh ah Tuluk meiti cawhnak inn

Tuluk nih aa cherhchanmi cu "Hlanlio kum 2,000 lio in, hi tikulh pawl hi Tuluk ngatlai pawl an umnak le nga an tlaihnak tikulh an si i, kan ram a rak si" tiah an ti. 1974 ah Paracels Islands ummi Vietnam ralkap pawl kha, Tuluk nih a kah hna i a dawi hna caah, Vietnam ralkap 70 an rak thi bal.

Atu zong cu bantuk hrocernak in South China Sea i 90% cu "Ka ram asi" tiah Tuluk nih a ti. Cu ka ram asi tiah atinak zawn cu, adang ram-Taiwan, Philippines, Indonesia, Vietnam, Brunai le Malaysia-hna zong nih "Exclusive Economic Zone" ah an chiahmi area chung ah an lut ve hawi. Cu thil nih buainak nganpi a chuahpi.

US le hawikawm ram hna nih an pawm kho bak lo. Atanglei hmanthlak a semmi in a dehmi rin chung vialte khi Tuluk nih ka ram atimi asi. Kau taktak Tuluk nih a ham caah, hmailei ah hi thil nih zeidah a chuahpi lai timi theih khawh asi rih lo.



           Tuluk nih rili ka ram atimi (Ref. www.google.com)

2. Thlichung Area (Air Space)

Ram pakhat a himbawmnak ding caah thlichung zong uk chih a hau. Cucaah Tuluk nih 2014 ah an ukmi thli area cu atanglei bantuk a kauh. Ramdang vanlawng zuan a duhmi paohpaoh hmatpung nan tin hmasat lai, thawng na kan thanh hmasat lai ti asi i, buainak tampi a chuak. S. Korea, Japan, Philippines, Taiwan le USA nih an dohkalh nain Tuluk nih ka ukmi thlichung area asi tiah ati thiamthiam. A senmi in aa rinmi chung paoh hi a kauh tharmi thlichung ramri asi.

Cucaah USA zong nih bom thlatu vanlawng a zuanter hramhram i, ri an tuah tharmi chungah a va zuang i hniksak a va del hna. Kahnak cu a um hraw rih lo. Thil pawi ngaimi cu Tuluk nih thlitu ka ukmi area asi ati mi chungah Tikulh fatete-Senkaku/Diaayu islands-timi an um. Hi hmun hi gas tampi a chuak lai tiah an ruah.

Hi tikulh hna hi, US nih Japan uknak tangah a rak chiahmi asi.  Tuanbia zoh in Tuluk nih cu tikulh cu ka ram asi tiah ati ve cang. Nihin ni tiang an i cuh peng. Hi tikulh ruangah a kah zong an i kap dengmang tawn.




              Tuluk-Japan cuh pengmi Senkaku/Diaoyu tikulh hna

3. Vanlawng Phurtu Rili Tilawng

Acunglei kan tial cang bang in, rili cung i a ram a kauh tikah uk khawh le kilven khawh ahau. Ram pakhat nih rilipi pakhat i a bantha samhnak caah an herh bikmi thil hna cu, ti-tangkal tilawng (submarine) le vanlawng phurtu tilawng (air craft carrier) ngeih hi an si.

Cucaah Tuluk nih a pakhatnak bik vanlawng phurtu tilawng "Liaoning" timi cu an 2014 ah hman hram an thawk. Hihi Soviet chanlio ah Russia sermi asi i, Ukraine sin in an cawkmi asi. Pe 980 a sau. Vanlawng tam ngaite a phurh khawh. Vanlawng phurtu tilawng dang tam ngai ser chap ding in an i timhtuah lio asi i, 2020 ah adang pakhat an ngeih chap lai ti a si.


              Vanlawng phurtu tilawng "Liaoning"


          South China Sea ah rili raltuk an cawn lio


              Raltuknak tilawng dang tampi an ngei rih



             Hi bantuk titangkal tilawng zong tampi an ngei

Pacific Rili uk khawhnak ding caahcun tii ralkap thazaang cah a hau i, acunglei tilawng hna zong hi tampi a ngeih caah, Nuclear hriamnam aphur khomi le nuclear thazaang in mawnghmi "ti-tangkal tilawng" (submarine) zong a ngeih hna i, Indian Rili le Pacific Rili ah an i chawk ve lengmang cang. Cucu USA lawng silo in India cozah le Japan te hna zong an thin a phan ngaingaimi an si.


4. Tikulh Thar Sernak

Pacific Rili uk khawhnak ding ah abiapi cemmi cu Pacific Rili cungah tikulh ngeih hi asi. Hainan tikulh in nichuah thlanglei meng 220 a hlatnak Yongxing Tikulh cung zongah, Tuluk nih vanlawng tumnak a tuah i, rili tilawng ralkap tampi a chiah hna. Nihin ni ahcun pawngkam ram he an i cuhmi tikulh fatete ah tikulh thar a ser hna i, cuka ahcun ralkap sakhan ah a hman te hna lai tiah ruah asi. US le innpa ram hna nih zeitluk in an dohkalh zong ah an bia a ngai lo i, tikulh ser cu a bang hlei lo.


              Seh lianlian hmang in hitin tikulh an ser cuahmah

2015 tiang a ser cangmi tikulh hi azapite area acre 2,000 leng asi cang. Spratly Islands, Cuarteron Reef, Fiery Cross Reef, Johnson North Reef, Johnson South Reef, Paracel Islands le Gaven Reef timi hna ah hin tikulh cu a ser hna. Hi hmun hna hi, "Reef" timi rilitang lungdar an si i, rili tii a puanhnak hmun an si. Rili hi pe khat lawng hna a thuhnak hmun an si. Hi hmun hi rilitang thetse an dawp i an chilh hna i, tikulh aphunphun a ser hna.

Tuluk nih cun rili tilawng khualtlawngmi harnak an ton tik ah dornak ca le meiti rawnnak ca asi tiah a ti. Cun khuacaan tuaktannak sakhan an si lai tiah ati. US le ramdang nih cun Tuluk nih raltuknak vanlawngtual a ser lai i, rili ralkap sakhan ah a hman lai tiah an purhdah. Atanglei hmanthlak i South China Sea i ka area a timi vialte, uknak ding caah hi tikulh hna hi a hman te hna lai tiah an zumh. An buai taktak.

Pawngkam ram hna nih, UNO ah duhlonak an langhter zongah Tuluk nih biapi ah a chiahpiak hna lo. Tikulh zong cu a cheu cu a lim cang hna i, a cheu cu a sak cuahmah lio hna an si. Raltuk lei thiammi hna nih cun, hi tikulh hna hi Pacific Rili ah Tuluk nih aban tha samhnak ah a hman te lai tiah an ruah.



       Tuluk le pawngkram ram cuhmi tikulh hna ( Ref. www.goole.com)



                      Yongxing Tikulh 




Tikulh a sermi hna lakah a cunglei tikulh hi a lian cem asi i, vanlawng tum khawhnak ding in a ser. Kaih 3,000 tluk asau i, kaih 200-300 a kaumi vanlawng tual aser. Cuka ahcun ral tuknak vanlawng lianmi fawi tein a tum kho ding asi. Rili killi ngei phun in a kuaihternak zawn hi, rili tilawng dinhnak caah an sermi asi i, Ti-ralkak sakhan ah an hman te lai tiah an ruah.


         (Acung hmanthlak ngan deuh in thlami asi)







                  Hi tikulh ah vanlawng tumnak tual an ser


                  (Acung tikulh ngan deuh in thlakmi asi)

Acunglei tikulhg zong hi vanlawng tum khawhnak ding tiang in a kaumi asi. Ti-ralkap sakhan le vanlawng ralkap sakhan ah a hman te lai tiah an ruah.








5. Ramleng Ti-ralkap Sakhan

Tuluk nih hin South China Sea lawng ah siloin Pakistan, Sri Lanka, Jhiboti, Maldives le adang Africa ram nichuahlei ah thilphurtu rili-tilawng dinhnak/remhnak/meiti rawnnak- hmun hna a hlan hna tiah an zumh i, cu tilawng dinhnak hna cu tilawng ralkap caah fawi tein hman khawhmi ah an ser khawh zau tiah an zumh.

October 31, 2014 ah Sri Lanka ram khualipi Colombo tilawng dinhnak ah  Tuluk ti-tangkal tilawng Changzheng-2 le raltuknak tilawng Chang Xing Dao an rak i din. Sri Lanka cozah nawlpeknak in aa dinmi an si. An chungmuru ah zei hnatlaknak dah an ngeih ti theih asi lo. Hi nuclear in mawnghmi ti-tangkal tilawng hna hi, tihnung taktakmi an si i, Pacific Rili lawng siloin India Rili uknak ca zong ah tihnungmi hriamnam an si. Cucaah India zong nih a duh lo tuk bu in an i dinhmi asi i, India cozah zong a thin a phang ngaingai.



         Colombo tilawng dinhnak ah Tuluk ti-tangkal tilawng dinh lio


Biadonghnak

Hlanlio ahcun ral tuk tikah ke ral tuk hi a rak sang bik asi. Cun rangleng hna hmang in raltuk asi. Cun vokkuanglawng le sangphawlawng hmang in raltuknak a rak chuak. Tankka le vanlawng a chuah tikah tankka le vanlawng raltuknak a rak chuak. Cun fimthiamnak le ral hriamnam a san chin lengmang tikah tlangcung lawng ah i kap ti lo in, rili ah dohnak a chuak. Cucaah rili dohnak hi, chanthar raltuknak ahcun biakhiaktu pakhat asi cang.

Cucaah rili uk khotu si hi teitu sinak dingah a biapi tuk. Cucaah rilikam le rilipi chungah tikulh i ralkap sakhan ngieh hi a biapi tuk. Culawng silo in ti-tangkal tilawng le vanlawngphurtu tilawng ngeih hna hi rilipi uknak caah ngeihlo awk a thalomi an si. Cu sining vialte cu Tuluk nih khulrang tein ngeih aa zuam cuahmahmi dirhmun zoh tikah, Tuluk hi India Rili le Paficic Rili ah a bantha samh a timh cang timi cu, vawlei bengh i nganh khawh asi lo bantuk in a dikmi thil asi ko cang!!!