Vawlei Hrawk Khotu Lungtumzuang

"Lungtumzuang" tiah ka timi hi, Mirang nih "Asteroid" tiah an timi asi. Zeicadah Lungtumzuang tiah ka lehnak cu, hi lungtum pawl hi, vawlei ah a ummi le aa benhmi silo in, hi kan vancung pingpalopi ah a zuang cuahmahmi an si caah asi. An takta (body) zong hi lung taktak an si caah asi.

Pathian thilser hi ruah tikah khuaruahhar taktak asi ko. Zeicatiah hi Zeizongvialte (Universe) ah hin, vawlei, thlapa le vawlei dang 800 renglo le arfi rel cawk lo hi, an zuang lulh ko hna. Cu a zuang lulhmi lak ah hin, vawlei (plannet) asilomi, lungtum lianlian hi ning cang lo ngai in an zuang lulh hna. Van ah a zuangmi tlapa, arfi le vawlei dang hna hi cu, an mah le lam te an ngei i, cu an lamte in an kal peng. An lam hin an pial theng lo.

Asinain hi lungtum hna hi cu, lam an ngei theng lo. An mah vai in an i vai i, rang taktak in an zuang. Thil pakhat khat ruang ah an zulh tawnmi lam in an pial i, vawlei, thlapa le vancung ummi thil dang hi an va suk tawn hna. Mars vawlei le thlapa vawlei hna zong hi, hi lungtumzuang pawl nih voi tam tuk an sukden cang hna ti a si. Hi lungtum nih hin kan vawlei zong hi, voi tampi a rak sung cang.

















        Vawlei he naih ngai in lungtum zuan lio

 Hi lungtum zuang hi, kan umnak solar system (Nika a velmi thil vialte hna an umnak hmun) pakhat te lawng ah hin, zeizat dah a um ti hi an thei kho lo nain, a tlawm bik ah 1,000,000 a um lai tiah an ruah. Hi chung ah an theih khawhmi cu, zatuak ah pakhat (1%) lawng asi rih. Adang hi an thei kho rih hna lo.

Hi lungzuang pawl hi, theih an har tuk. Cucaah vawlei he naih deuh in a zuangmi Asteroids pawl theih khawhnak ding caah, NASA nih "computer software" pakhat an serchuah.

Nihin ni ah hin, vawlei a supah khomi lungzuang (asteroids) hi 1,000,000 tluk hi hi kan solar system ah an um ti asi i, hi chungah 10,000 lawng an hmuh khawh rih.

Cucaah, kan vawlei hi cu tluk tihnungmi dirhmun ah a um caah hin, vancung thil kong theihngalmi (astrophysicists) le Queen tuitarist Brian May nih cun, "Minung hna hi, cawi chungmi caan chung ah kan nung" tiah ati phah. Caan hi kan i cawi, kan i hlan ta bia asi ai tuhnak asi.

      Asteroid nih vawlei a pah ahcun hitin a puak kho lai 

Kan vawlei hi lungzuangmi nih a pah ahcun atom bomb thawng tampi puahmi nakin vawlei a hrawh khawh deuh lai ti asi. Hi Lungtumzuang a ngiami hna mifim an tam deuh paoh ah, kan vawlei hi humhim khawh deuh lai ti asi.

Hi lungtumzuang hi zeitluk in dah a tha a thawn timi ruah ah tih a nung taktak. Russia ram ah, 1908 ah a rak tlami lungtumzuang thazaang cu Hiroshima i an thlakmi atom bomb nakin a let 1,000 in a cak deuh lai tiah an ti. Hi bantuk lungtum nih atu lio minung tamnak khuapi hi a tlak hnawh ahcun, khuapi lianlian milliion tampi umnak khua hi thiang hirhiar tein a hnawh in a hnawh khawh lai ti asi.

2014 Naite ah Russia ram ah lungtumzuang cu a tla than i, vanthat ah tibual ah tla. Cu pin ah a linh tuk caah vawlei he aa naihnak a phak ah, a kuai bang i, vawlei a tlak taktak tik ahcun a tha a zor deuh ti asi. Cu hmanh ahcun inn le motor zeimzaw zat a hrawh i, minung tamlak te hma an pu. A ran tuk caah a tha (force) nih rawhralnak tam ngai a chuahpi.

NASA scientist pawl nih hi lung hna an umtuning hlathlainak ding caah, lungtumzuang ramvaih (Asteroid Data Hunter) timi, computer lei  "algorithm" system an tuah. Cu fimnak cun lam hla taktak ah a ummi, Mars le Jupiter vawlei hna karlak i, lungtumzuang tampi an i butnak hi, an zoh peng. Mars le Jupiter karlak hi, lungtumzuang tambik an umnak asi (Algorithm timi cu kanan le computer science fimtiamnak ah an hmanmi tuaknak formula asi). Hi fimthiamnak hi NASA nih zuamnak an tuah hnu ah, Planetary Resources he bawm in an tuahmi program pakhat asi.









         






              Vancung ah a zuang cuahmahmi lungtumzuang

Lungtumzuang pawl hi hmuh le tlaih an har ngaingai. A ruang cu an ran tuk i, a tam tuk fawn. Vancung ah hmanthlak thlak tik zongah, a tam tuk caah  thlak ciami thlak chap sual lengmang khawh asi fawn lai ti asi.
Cucaah vawlei caah tihnungmi lungtumzuang hmanthlak khawh le theih khawhnak ding caah, cu bantuk kong caah a thei kho bikmi,  "special in sermi computer algorithm" a herh tiah an ti.

Thil pawimi pakhat cu hi "algorithms pawl hi za ah za in bochan awk an tha lo zeicatiah a diklomi lungtumzuang kha a dikmi bantuk in a tuahter khawh asiloah lungtumzuang kha a nganh khawh hawi ti asi.

Cucaah NASA nih Asteroid Data Hunter zuamnak ah tuah i, van ah a zuangmi thil paohpaoh tha deuh in zoh khawhnak computer system ser khomi cu $50,000 laksawng pek tiah zuamnak zong an tuah. Cu zuamnak i a tha bik laksawng a hmumi nih an tuahmi software cu hlan lio software nakin 15% lungtumzuangmi a hmuh khawh deuh hna ti asi. Cu software cu mah le inn computer i laptops le desktop ah alakka in download tuah khawh asi.

Cuticun hi lungtumzuang a kawlmi vialte hna nih hin, an computer cung in lungtumzuang hmanthlak hi an lak khawh lai. Cuticun arfi ngiatu hna zong nih lungtumzuang tharmi a um maw, hmuh mi hna hi hmuh cia dah an si timi kha, an computer cung in an theih khawh lai ti asi.

Lungtumzuang Nih Russia Asuk

February 15, 2013 ah, Russia ram Chelyabinsk khua pawng Chebarkul Tibual ah lungtumzuang pakhat a rak tla. Cu lungtumzuang cu van i a um lio ah adang lungtumzuang "Asteroid" he an i pah dih hnu ah, Russia ram ah a tla. A rantuk caah a tha cahnak hi tuak tikah, atom bomb 30 puah he aa tlukmi thazaang in a rak tla ti asi. Minung umnak khua chungah tla sehlaw, khua vialte a cip dih lai ti asi. Cu tluk tihnung mi thil nih cun, kan vawlei hi a su than lai lo ti khawh asi lo.


                    Chelyabinsk khu i lungtumzuan a tlak lio


               Nai deuh in hmanthlakmi 


                         AP nih an chuahmi


   Inn he naih tuk in a zuan caah tlalangawng tam tuk a rawk

A zuannak thazaang nih a tlirhmi (shock waves) ruang ah, inn tam ngaite thlalangawng a hrawh i, thlalang tampi a khuai hna i, minung 1000 renglo hma an pu. Vawlei i a tlak hlan ah hin, hi lungtumzuang nih hin a dang a ngan deuhmi lungtumzuang mi suimilam pakhat ah KM 4,800 tluk cak in a va suk i, an kuai dih ti asi.

"Chelyabinsk i a tlami lungtumzuang hi, amahnak ngan deuh he an i suk hnu ah, a cheu a kuaimi kha vawlei ah an rak lanhnak asi" tiah Japan ram ummi University of Tohoku i, thil hlathlaitu Shin Ozama nih Scientific Reports ah a tial.

Hi lungtumzuang hi, meter 20 (Pe 60 deng) a lianmi asi. Vawlei dawhnak nih a huapmi area a rak luh ah  hin, suimilam pakhat ah KM 67,600 tluk rang in a rak lut i, thli he aa hnur tikah a lin tuk i, a puak a man i, an kuai dih. A cheu a lian deuhmi cu man lo in vawlei ah an tla.

Hi lungtumzuang hi, aw nakin alet 60 rang in a zuang i, vawlei in KM 30 tluk a hlatnak ah a puak. Cu a puakmi thazaang cu USA nih 1945 Ralpi II lio i, Japan ram Hiroshima khua i a thlakmi Atom bomb nakin a let 30 in a mual a fak deuh ti asi.



                Lungtumzuang a tlaknak Chebarkul Tibual 

Hi Russia ram a tlami lungtumzuang nih hin, kan vawlei le lungtumzuang hna hi, zeitindah an rak i sukden le hi lung hi an donghnak asi timi hi, a theihter khawh deuh cang hna lai ti asi. Scientist nih an lung a hrinmi cu, kan vawleipi le lungtumzuang hi a liamcia kum 290 million lio ah fak taktak in an rak i su cang lai tiah an ti.

Chelyabinsk khua i a tlami lungtumzuang hi an zoh tikah, thil phundang ngaite lunghring bantuk (jadeite) timi, tlalang bantuk a tleumi tete a chung ah an um. Cu thilri cu "shock veins" ti zong ah an auh (Laiholh in leh awk a tha lo). Hi lungtumzuang chung i lunghring bantuk te cu, a dang lungtumzuang he an i sukden lio ah an "ti"dih. Cu hnu ah an khal i an i fon than ti asi. Hi Jadeite (lunghring) timi phun hi, lunghring (kyauh-seing) a cannak ding caah a herhmi vawlei dat (minerals) an si i, a lin taktakmi linhnak pek hnu lawng ah, lunghring ah a cang kho mi asi.


   CMGI X-Ray CT Scan in lungtumzuang chung an hmuhmi lunghring
              
Chelyabinsk khua i lungtumzuang a tlami chung i lunghring bantuk thil nih a langhter khawhmi cu, hi lungtumzuang hi adang lungtumzung he an i suk hlan ah, alaiva in tah tikah a tlawmbik ah metres 150 (pe 450) lian asi lai tiah an ti.

Sceintist hna nih Chelyabinsk khua i a tla i a kuaimi lungtum hi an hlathlat cuahmah i, hi lungtumzuang hi, vawlei ah a rak tlak lio i a zulhmi lam hi khawika dah asi timi hi an hlathlai lio a si. Mr. Ozawa nih, Chelyabinsk khua i lungtumzuang hi, "zohchunh awk tlakmi thil phundang te asi" tiah a ti. "Hihi vawlei ah a tla taktakmi, vawlei he aa naih ngaimi thilri pakhat asi i, a tlak ning vialte kha tha tein chinchiah khawhmi thil asi" tiah a ti.


             Cheburkul Tipual chung in an charmi lungtumzuang


         2013 Tlami lungtumzuang naihte zohnak

Chelyabinsk khua i a tlami lungtumzuang hi vawleicung tuanbia ah a puakmi thil vialte lak ah a fakbikmi pahnihnak asi tiah an ti. Apuakmi a fakbik cu 1908 i Russia ram Seberia hmun i a ummi Podkamenaya Tunguska Tivapi i a tlami lungtumzuang hi asi. Hi lungtumzuang hi, Hiroshima i an rak thlakmi Atom bomb nakin a let 1,000 in a mual a cak deuh. Cu nih cun suare KM 2,000 kau chung ummi, thingkung million 80 renglo a thah cek hna. Nihin ni tiang a cheu hmun cu thingkung thathi in an keu kho ti lo. Akawng thai.

Hi Tunguska i a cangmi lungtumzuang a kuaimi cheukhat asi ko rua tiah an zumhmi lungtum pawl kha, nikum ah an hmuh khawh than i, zei bantuk lungtumzuang dah asi timi hi an hlathlai lio asi. A theipar zeihmanh a fiang rih lo.  Hi lungtumzuang nih hin, vawlei hi fak taktak in a rak suk tiah an ti. London in KM 10,000 tluk a hlatnak hmanh in an rak hmuh khawh ti asi.

Hi Lungtumzuang nih vawlei a sukdenmi nih, Lake Cheko timi achuahter tiah, Intaly ram Bologna University in scientist bu pakhat nih an ti. Naite ah lungtumzuang a kuaimi zong an hmuh i, an hlathlai lio asi.

       
                       3-D in an ser thanmi Lake Cheko



                Tunguska i thingkung a tlep dihmi hna


 Tunguska hmun asuknak alaicer bik. Thingkung tha tein a keu kho rih lo

Russia hi chanthar tuanbia ah lungtumzuang nih fak taktak in voihnih a tlak cang. Adang zong a tlami an um rih. Russia ram cu fimthiamnak a sang tuk ko nain, hi lungtumzuang hi an rader nih a tlai kho lo. Cucu scientist pawl an khuaruahhar ngaimi asi.

Adang Lungtumzuang Nih Vawlei Asuknak

Vawlei hi lungtumzuang nih voi tam tuk a sukden cang. A liamcia kum 20 chung (1994-2013) tiang lawng ah hin, vawlei area ah hi lungtumzuang hi an rak lut i, a linh tuk caah valawi phan manh lo in an man manh. Vawlei area an rak phak hnu ah kuaiman dih. Hi atanglei map ah hin, vawlei area a rak sudengmi lungtumzuang pawl hmanthlak alanghtertu asi.

                             (Ref. www.dailymail.co.uk)

Hi hmanthlak zoh tikah, kan vawlei hi zeitik paoh hi lungtumzuang nih a suk khawh ko timi hi a lang. Vawleicung caah zeitluk in dah tih a nun timi cu, hi hmanthlak zoh ah a fiang ko. Kan vawlei hi a himbawm tuk ah ruah ding asi lo timi kha hi hmanthlak ah thil cang ciami nih a langhter ko.

September 15, 2007 ah Peru ram i Carancas khuate pawng ah a tla. Cu hmun cu Lake Titicaca in meng 6 a hlatnak ah a um. Hi lungtumzuang nih a sukden i pe 43 a kau i pe 15 a thukmi khur a chuak. Hi lungtumzuang nih a sukmi ruang ah 1.5 magnitude lihnin a chuahter ti asi. Hi a suknak thazaang zeitluk in dah a cah tiah ahcun dynamite bom 4.5 tons puahmi he aa tluk ti asi. Hi lungtumzuang in a chuakmi ceunak ruangah minung 600 tluk an lung amit i, an zaw tiah an ti.


                      Lungtumzuang nih Peru ram a suk i a kuarmi

Ungava Peninsula, Canada ummi Pingualuit Crater hi vawleicung ah thinlung a thlang kho bikmi meteor lake pahat asi. 2007 ah an hmuh.  Apawngkam bo pawl nakin pe 520 a sang deuh. A khur a thuh hi pe 1,300 a thuk. Tii a thuh hi pe 876 a thuk i, North America tibual thuk bik le vawleicung tibual ti lakah a thiang bik pakhat asi. Kum million 1.40 lio ah, lungtumzuang nih a rak sukdenmi asi. Ding tein tah tikah meng 2.14 a kau i, meter 3440 a thuk. Pe 10,320 a thuk tinak asi i, a thuk taktak. Khuaruahhar in a thuk.

                        Pingualuit Crater, Canda

Nihin ni ah lungtumzuang nih a rak tlak hnawh ruangah, vawleicung ah lungtumzuang tibual (meteor lake) asiloah lungtumzuang kuar (meteor crater) timi tampi an um. Hi lak ah min a thang bikmi cu Arizona ramkulh ummi Meteor Crater hi minthang bik pakhat asi. Hihi a liamcia caan kum 50,000 tluk ah lungtumzuang nih a sukden mi asi.

Hi lungtumzuang kuar (meteor crate) hi rili in pe 5,723 a sannak hmun asi. Ding tein tah tikah pe 4,000 a kau i pe 570 a thuk. A chung a thuhnak cem a laiva hi, lungtumzuang nih a pah lio i, vawlei le lung a kuaimanmi pawl in a khat i, a thuhnak bik taktak hi pe 700-800 tluk a thuk. Hi lungtumzuang nih vawlei a sukden lio i a rannak (speed) khi hlan deuh an tuaknak ah, suimilam pakhat ah meng 45,000 in a kal lai tiah an ti nain, naite an tuaknak ahcun suimilam pakhat ah meng 25,000 tluk asi lai tiah an ti.

A tha a thawn tuk caah, vawlei he an i suk tikah lungtumzuang cu a man dih i, hmuh awk tlawmte lawng a tang. Hi a suk lio puahnak thazaang hi scientists nih an tuak tikah 10-megatons (10,000 kilotons) asi lai tiah an ti (Hiroshima i an rak thlakmi atom bomb hi 15 kilotons tluk asi laii, Nakasiki an thlakmi kha 21 kilitons asi lai ti asi). Cucaah hi puahnak thazaang hi Hiroshima atom bomb nak in a let 666 renglo a cak deuh i, Nakasaki an puahmi nakin let 476.2 a cak deuh tinak asi).

Arizona cozah hi, hi hmun hi tourist area ah naite ah an chiah i, tangka tampi luhnak hmunhma pakhat ah a tla cang.



                                Meteor Crater, Arizona
.

                          Lian deuh in zohnak

Atanglei hmanthlak hi Hoba meterorite timi asi. Namibia, Afroca ah aum. Vawleicung an hmuhmi lungtumzuang lakah a lian bik asi i, ton 60 a rit. Vawlei tampi a kuarhter lo. Cucaah scientist nih an tuak tikah, vawlei area chung a luh tik ah hin, thlitu nih a rannak a fumter caah asi lai an ti. Vawlei asuk lio ah hin, second pakhat ah meter 300 tluk lawng in a zuan caah asi lai an ti. Thingkuang bantuk pungsan in a um caah apungsan hi  khuaruahhar ngai asi. Hi lung hi thir dat (iron ore) tampi aa telmi asi.
                 

            Hoba Lungtumzuang

Kawlram Monywa khua pawng i, Twintaung Lake zong hi, lungtumzuang mi nih vawlei a suk ruang ah a chuakmi tibual pakhat asi tiah scientist nih an ti. Hi bantuk tibual pawl hi an i dawh ngaingai caah, tourist nih an zoh duh ngaingaimi tibual an si i tangka tampi hmuhnak an si. 


             Twintaung Lake, Monywa

Biafunnak

Hi lungtumzuang pawl hi Mars le Jupiter karlak ah tambik an um. Thil pakhat khat ruang ah an lam an pial sual i, vancung i aa chawkmi vawlei dang zong an va sukden tawn hna. A caan ahcun vawlei dawhnak thazaang nih a huapk area chungah an rak lut. Hi lungtumzuang hi, vawlei area ahcun atu le tu an lut ko nain, an ran tuk caah a lin tuk i, vawlei pha lo in an puak i an kuai. Cucu "arfi zuang" tiah zan ah kan hmuh tawnmi khi an si. Acheu cu an kuai nain an lianh tuk caah, vawlei ah an rak tla kho. Cucu tih a nungki pawl cu an si.

Hi lungtumzuang hi an rang tuk. Cucaah tu chun ni i minung sermi rader nih hin tha tein a tlai kho hna lo. Tlaih khawh hmanh ah ven manh ding asi lo ti asi. Cucaah 2013 ah Russia ram i a tlak tik zong ah, an thei manh lo. Amah luh pi in a rak lut zuahmah ko.

Cucaah nihin ni scientist pawl nih, hi lungtumzuang hi biatak tein an hlathlat i, vawlei in meng 745,000 hlat i a rak zuan hmanh ah hin, an thin a domh in an i domh tawn. Nihin ni fimnak le computer nih cun hi lungtumzuang ral hin, kham khawhnak fimnak hi an ngeih rih lo caah, hi lungtumzuang nih hin, vawleicung minung tampi thihnak a chuahpi te sual khawh men ko tiah, thinphang ngai in bawh peng asi ko!!!

-------------------------------------------------
Zohchihmi Ca Hna

1. http://www.mirror.co.uk/news/technology-science/technology/help-nasa-hunt-earth-threatening-asteroids-5358857

2. http://www.abc.net.au/news/2014-05-23/asteroid-samples-analysed-after-earth-collision/5472798

3. http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-2847173/When-country-likely-hit-meteor-Strikes-not-random-thought-study-claims.html

Minung Man?

Minung kan man hi zeizat dah asi hnga? Dollar in zuar si sehlaw, zeizat in dah ka zuar sian hnga? Zeizat ah dah na zuar sian ve hnga? Nu le pa nih teh zeizat ah dah a kan zuar sian hnga?

"Market rate" in tuak ahcun aa zuar siangmi nih cun an i zuar siang ko lai. A siang lomi nih cun billion zeizat hmanh in an i siang lem lai lo. Ruahning le hmuh ning aa dang cio theu lai.

A ngaingai ti ahcun nunnak hi a sunglawi tuk. Nunnak hi Billion tampi zong in cawk khawh asi lo. Cucaah minung kan man hi, tangka in tuak khawh a si lo. Zei bantuk minung kan si zong ah, tangka cun tuak khawh kan si lo.

Sihmanhsehlaw, minung hi man kan ngei set taktak maw timi ruah a herh. Tahchunhnakah, minung pakhat cu aa dawh, a pumrua a tha, a fim, duh anung. Asinain "a nunzia" a that lo i a tuahsernak a that lo ahcun, cu minung cu "zeihmanh hman awk a tlak lomi, "zero" minung ah aa chuah kho.

Zeitindah "Zero Minung" ah aa chuah khawh? Chuah khawhnak lam tampi a um lai. Tahchunhnak ah, minung pakhat nih a minung sinak kha a upat lo ti u sih. Cu minung cu, minung hawi dang bantuk in, nung lo in a nun zia chia in a nung. Cucu amah le mah zei i aa rel lo le a man aa thlak khi asi. Amah le mah aa upat ti loh. Man ngei ka si timi a theih ti loh. Amah le mah hmanh zei ah aa rel ti lo ahcun, midang nih cun, "zei ah rel awk a um ti lo." Asiahcun "Mah zong nih zei ah aa rel ti lo le midang zong nih zeiah an rel ti lo mi minung cu, zuar hna sehlaw, ahohmanh nih an caw duh lai lo. Minung nih cawk duh lo ahcun, cu minung man cu "zero" (0) bak asi.

Phundang in chim ahcun, "Man a ngei lo mi minung, vawlei rit za minung ceu asi cang." Cu bantuk minung cu vawleicung ah an rak tam tuk. America zong ah an tam tuk. Laimi lak zong ah kan tampi kho men. Hi pinlei ah kan tam chin lengmang kho men.

Kawl nih, "Sikan di luh ih tanphu" (Sikan cu minung kan man asi) tiah an ti. Hihi a dik tuk. Minung man fakmi paoh cu sikan ngeimi le hman awk tlakmi an si. Sikan ngei lo le hman awk tlak lo deuhdeuh paoh cu man tlawm deuh chin lengmang asi. Adonghnak ah sikan ngeih bak ti lo ahcun man ngeih ti lo bak asi ve ko. Cucaah "Minung man Vs Sikan" tiah kan ti khawh.

Nikhat cu Dr. Phil Show ka zoh. Cu show ahcun Joe timi "homeless" pa, pa dawh taktak le pa style taktak kong an piah. Dr. Phil nih a tlangpi a tarmi cu, "Handsome and Homeless........Joe Return" ti asi (A tuanbia hi,  http://drphil.com/shows/show/2296 ah zoh khawh asi).

Hi pa hi zaangfak zong asi nain, mi dam asi ko tungmi, amah le mah man ngei lo ah aa chuahmi minung pakhat asi caah, zaangfah awk zong a tha lo mi asi. Zeicatiah minung cu, midang ca san tlaih lo zong ah, mah caahcun "tuanvo a ngeimi minung si a herh."

Dr. Phil nih interview a tuah. Joe hi a zuldawi pengmi pa, mitha ngai pakhat a um i, amah nih Dr. Phil sinah a rak phakpi. Joe hi a tawinak in chm ahcun, mi dawh, mifim le miza taktak asi nain, "man ngeilo le mi lolak ah aa chuahmi pa asi." Zuu le ritnak siai ruangah voi tampi "thlawpbulnak sizung" a phan. Mah nih tan lak ve lo ahcun, sii lawng cun damnak taktak a um kho lo. Zeicatiah nun ziachia cu a leng in a dam khomi asi lo. Chunglei in dam aherhmi asi.

Cucaah Joe cu innngeilo le awkhlawh asinak in a chuak kho ti lo. Cuka hmun ahcun nuam taktak in aa zi peng. Hihi mi dawh taktak le mi za taktak asi ko nain, a nunzia ruang ah, "man ngeilo mi pa ah aa chuah." Muisam le pumrua in minung man khiah khawh asi lo tinak asi.














      Innngeilo Joe: Tangka hal chawm in a nungmi

Joe hi kum 26 a si. Manhattan, New York ah khua a sa. Tangka a hal chawmmi tlawmte lawng in a nung. Dawr kip ah a kal i sample an chiahmi luthuh le tamhank in aa tamh. Thilri zun 4 lawng a ngei. A caan acun lamkam a hahnak ah a it. Khuasih, ruahsur, nilin, thlihran a phunphun a tuar.

Amui aa dawh. A pumrua a tha. Milem a thiam. Nu nih an uar i, ngaknu inn ah zan tampi cu a riak tawn. A va ihpi pah hna. Cutincun nu kha a lem hna i, pakhat hnu pakhat in, nungak inntang ah nuam tein a va it lengmang. Kum khat ah, nu 156 tluk ka ihpi hna tiah a ti."  Cucu tuak tik ah, ngaknu a ngei ngai ko timi minung nak "hmanh in a let 15 a tam deuh ti asi.

















         Joe lamkam a ihnak le ngaknu he an i hnamh lio

The Mirror UK Online News ah hitin Joe kong cu an tial:

Innngeilo Joe nih, "New York khuachung ah minung 8 million tluk an um i, nungak tete zanchiar duhzat ka ihpi khawh ko hna" tiah a ti.

"Ka duhmi nu kha ka thim hna i, ka va kal i, 'kan duh' tiah ka va ti hna. Thit kan duh-tiah nuamhnak ca menmen ah ka va ti hna. Zahan zan cu, hi inn nganpi chung ah ka va riak. Zu kan ding i, pumpak thilri bantuk in lobster kan va ei" tiah lunghmuih ngai in a chim.

Joe nih a chimmi cu, "Ka nu nih ritnak sii-ai (drug) ka sinah a hmuh ruangah inn in an ka dawi i, atu bantuk in ka umnak asi. Asinain hi ti ka chuahmi hi ka ngaichih lo" tiah a ti. Awkhlawh tuan le innlo um kha pawi a ti ti lo. Cucu pawi i a ruah lo ahcun, vawleicung ah a pawi dingmi thil aum ti lo.

Joe nih Elite Daily ah hitin a chim chap...

"Zarh khat chungah zan hnih zan thum cu, caku chahpi cung ah ka it men ko lai. Asinak in ni fatin te ka tho i, ka duhmi cu ka tuah peng ko. A caan ahcun zing 7 tluk ah, nungak pawl nih, an rak ka thangh i, lamkam ah lungfim lo in na um-inn ah na tlun a hau tiah an ka ti--inn nan ti maw tiah ka ti hna.."

"Asinain ka thawh tik ahcun ka zaal chung in tangka he ka tho.....ka rian cu innngeilo bantuk in um lo a si. Dawr ah ka kal i, ka lu tha tein gel ka thuh; Red Bull ka cawk i ka chuak."

Tu chun Mino biacah kan duhmi hna cu hihi asi:

"Zeitik hmanh ah, keimah bantuk cun um hlah u.....Hi bantuk in zeihmanh asilomi nunzia cu mi vialte caah asi lo. New York khuachung i innngeilo vialte va zoh dih hna u law, keimah lawnglawng hi, atu bantuk in a cawlcang kho mi ka si" tiah Mino zong ruahnak apek hna.

Mui dawh le pumrua tha ngai Joe zong amah le mah aa upat lo; thiltha tuah a duh lo; chiatnak lawng te tuah a dih tik ahcun, innngeilo le awkhlawh ah aa chuah. Joe hi tangka in zuar hna sehlaw, a ho nih dah a cawk duh rua hnga?

Biadonghnak
Minung cu Jesuh nih "Cite le ceunak" he a kan tahchunh. Cite si tung "alnak ngeih lo ahcun, zeihmanh man a ngei lo mi le vawlei ah lamh chih ding men a si ko" tiah a ti. Cun "ceunak zong cu mui asi ahcun, zeihmanh thathnemnak a ngei lo" ti kha a kan cawnpiak. Minung zong cu cu bantuk te cu asi. Mah le si khawh tawk tein alnak le ceunak ngeih lo ahcun "lam chih ding sawhsawh le man ngei lo minung ah i chuah asi ko."

Pathian nih minung si ding in a kan ser tikah tinhmi a ngei. A kan sernak a chan le a ruangte a um.
Pathian nih a kan sernak a ruang le chante kan nganh ahcun, minung hi man ngeih lo khawh asi.

Cucaah minung cu zeibantuk minung (mihrut, mifim, midawh, muichia, mingan, mihme) kan si zong ah Pathian nih a kan ser chan aa tinhmi le si hna seh ti a kan duhmi te ah si khawh ding in zuam cio aherh. Cu Pathian nih a kan sernak chan te tinhmi nganh hnu ahcun, "Innngeilo Joe" bantuk in, a tlawng sawhsawhmi, aa nuam sawhsawhmi, mah zong nih zei ah i rel lo, midang zong nih zei ah rel lo, sualnak le thil chia zong hrial lo in, "Nun sawh le chawh sawhsawh in aa chawkmi minung, zei hmanh man ngei lo ah chuah khawh asi ko."

Ruah awk cu, "Joe bantuk minung hi aho tal nih tangka in an caw duh hnga maw? An cawk duh lo ahcun man a ngei kan ti kho ti lai maw? Midang nih cawk duh ti lo mi minung kan si ahcun, "Minung man cu zeizat dah asi ne hnga?"
----------------------------------------

Zohchunhmi Ca

1. http://www.mirror.co.uk/news/weird-news/handsome-homeless-man-picks-up-4267258
2. "Handsome and homeless Joe" http://drphil.com/shows/show/2296/

Khamhnak Theology

"Theology" timi cu "Pathian lei he aa pehtlaimi fimthiamnak" tiah a tawinak in leh khawh asi. Laimi cheukhat nih theology timi biafang hi, liberal phun ah kan ruah i, an rem theng lo. Asinain zei bantuk phung kan chimmi paoh ah siseh, kan pawmmi bible kong kan chim paoh ah siseh, bible kan hrilhfiahmi paoh siseh, kan chimmi vialte hi, "theology" pakhatkhat cu an rak si ko.

Cucaah "Khamhnak theology" ti tikah, Pathian nih Jesuh Krih min in zeitindah khamhnak lam a ser timi kong kha a chim duhmi asi.

Minung cu misual viar kan si. Kan mah tein kan sualnak in aa thian khomi kan si lo. Kan mah tein sualnak in aa khamh khomi kan si lo. Sualnak ruangah kan mah kha biacaih ding kan si. Mawhphurhnak le dantatnak co ding kan si. Asinain, Pathian nih Jesuh Krih in khamhnak lam hitin a kan serpiak.

Kan sualnak ruangah kan mah kha, bia caih lo in, kan sualnak kha, Jesuh cung tu ah a chuan. Jesuh a tlinnak thawng in, Jesuh a zummi le Jesuh he aa pehmi paoh kha, Pathian nih mitling ah chiah kan si. Mi sual kan si; kan sual ciami cu a thiang kho ti lo nain, Jesuh thawng in ngaihthiam kan si caah, sualnak ngei lo ah Pathian nih a kan canter nak kha, "Khamhnak theology" cu asi ko. Phun dang in chim ahcun, "Jesuh nih kan sualnak kha a in, a tuar. Kan mah aiawh in Jesuh cungah ah, kan sualnak kha aa khing. Jesuh nih mawhphurhnak kha a in i, kan nih kha thiam kan co."

Lairam ka um lio ah, khamhnak theology kong hi keimah pumpak nunnak in ka ton ve lo caah, a theih lawng ka theih i, a zumh lawng ka zumh i, ka nunnak taktak in cun tehte in chim ding ka tong loh. USA ka phanh hnu, ECBC pastor ka tuan hnu in khamhnak theology hi ka fiang chin lengmang. Zeicatiah keimah pumpak nih ka in caah le ka tuar caah asi.

Ka tonmi thil tampi lak ah, thil pakhat in "Khamhnak theology" kong hi fianter ka duh. 2008 ah Columbus ah kan i thial. 2009 in ECBC ah pastor ka tuan. University Baptist Church kan hlan. Alakka in a kan hlanh. Kan fale cu mi an neng ngai. Chimh zong an har. An tli, an i dawi, thilri an hrawh, hnawm an hlonh, khaicek an khai, tii an i celh, coka mei an on ti in a phunphun te asi. Mawhchiatnak tete khi kan tong ngai. Kan fale te zeitluk mawchiat ding an si zong ah, keimah kha auh i sik ka si. Keimah kha mawhchiat ka si. Mithmaichiatnak aum zong ah keimah nih in asi.

Voikhat cu Rev. Za Thio crusade tuah kan sawm. Nilini in Zarhpini tiang kan tuah. Kan i nuam tuk. Zarhpini zanlei ahcun tipil innak zong tuah u sih law tiah a tlacawp in kan khan. Caan aa tet tuk cang caah, kan buai ngai. Cu hlan cu Zarhpini paoh pumh dih ah inn ka chekta viar. Cu ni ngelcel cu ka check manh ti lo. Mino lawng ka rinh hna. Kan buai tuk caah, ka philh ve. Upa dang zong nih an philh ve.

Nikhatni ah, UBC zung in telephone a ra. Telephone a rat bak in "Zeidek thil pipa pakhatkhat a cang ko cang" tiah ka ruah colh. Pastor Tommy Faris nih a van ka auh. "A rannak in ra law, meeting tuahta a hau. A pawi tukmi um le" tiah a ti.

Ka va kal. Mirang mifim pi asi ko nain, a hmai a chia ko. A ka auh. Zunput le ngakchia chiahnak room chung a ka zohter. Camera in hman zong an rak thlak dih cang.

Ngakchia room ka van zoh. Ka lau ko. A ar bak in ka ar.  "Tornedo" thli nih inn a hrawh i a merh viarmi tluk in, ngakchia khan cu kan fale nih an leh dih. Nau ihkhun, nau todan, nau thuinak le ngakchia rawl einak cabuai vialte an leh dih. Ngakchia lentecelhnak vialte an khiah zahzat; an hlonhmi zahzat in tuang ah an ril lulh ko. Vam i hmanthlak le baibal cang aa tarmi zong an dawh dih. Telephone zong an zam viar. Cauk, lentecelhnak, ngakchia motor, ngakchia thutnak le ngakchia lenhmi tete cu tuang ah aa in pong thup ko. Zoh ah hin a zoh hmanh ka zoh ngam lo.

Pastor Tommy "Sorry taktak asi. Ka church member hna aiawh in, fakpi in ngaihthiam kan hal. "I deeply appologize" tiah ka ti. Mirang cu "Appologize" timi biafang hman ahcun, kar an hlang ngam ti lo. A hmai a chiat tuk. "Thil aa phahmi vialte ka char dih lai; cauk zong tha tein ka chiah dih lai. Aa rawkmi vialte cu a thar in kan thlen dih lai. Rak kan ngaithiam ko. Kan sual fam cu teh. Mah ni ngelcel kha crusade kan tuah le mino lawng ka rinh hna le an rak zoh ngelcel lo le asi" tiah ka nawl.

Amithmai a chia ngai nain, "Ra hmanh kan piah hmanh lai?" tiah a ka ti i, vam ah aa tarmi cate a ka piah. Cu ca cu hihi asi:

 "A zulh awk asimi lam kha, ngakchia cu cawnpiak law, a upat tikah mah cucu a pialtak ti lai lo"  (Phung 22:6)

An nih Mirang fa cu zeitindek an si hnga? An dai tuk. Kan nih Laifa cu an dai kho lo. Tliklek, chawiper, dai, turcawl, dawi, aukhuan" in an i la. An zia aa dang tuk.

"Asi kan i zuam ko lai.Kan ngaithiam ko. Hi pin cu hitin a um hrimhrim ti lai lo" tiah biahrennak ka tuah. Thilri vialte cu kan char dih; aa rawkmi vialte cu kan hlonh dih. Amah nih aka bawmh i, tha tein kan remh viar.

Cu hnu zong ah mei kong ah maw, innkhar kong ah maw, ngakchia kong ah maw, hnawm kong ah maw, aphunphun telephone cu auh lengmang asi. An ka auh zat in ka nawl lengmang hna. Cuticun ngaihtiam kan si lengmang i, 2009 in 2014 a dih tiang kan i pum.

Cu cancan kan i pumh khawhnak cu, kan mah dinfelnaknak, zuamnak, thiltha tuahnak, thatnak, dawt hlawhnak, santlaihnak, thilti khawhnak le thawnnak ruang ah asi hrimhrim lo. UBC Krihfabu nih dawt awk tlak lo le dawt hlawh lo kan si ko nain, a kan dawt caah le velngeihnak kan cungah an ngeih ca bak ah asi ti kha, ka fiang.

Hi thil ka tonmi nih khamhnak kong theology fiangte in a ka fianter. A sualmi cu keimah ka si lo. A sualmi cu kan fale ngakchia an si ko. Asinain an hruaitu ka si bantuk in ka Krihfabu member nih thil an tuahsualmi paoh kha keimah cungah a tla. Zeibantuk mawhphurh ding a um zong ah, keimah tu nih mawh ka phurh. Midang aiawh in keimah nih ka tuar. Keimah tu kha member aiawh in sual phawt ka si. Keimah nih ka tuarnak thawng in, a sual taktakmi cu tuar asi ti lo. UBC an dawtnak le velngeihnak ruang ah, a palhmi zong kha, keimah nih mawhphurhnak ka huah cang caah, ngaihthiam an si ve i, miluat ah an cang.

Church member hna caah keimah nih ka tuar i sual phawtnak viale ka huah bantuk in, Pathian hmaiah a sualmi cu nang le keimah kan si. Jesuh cu a sual lo. Asinain nangmah le keimah sualnak tu kha, Pathian nih Jesuh cungah a chuan. Jesuh tu misual mi kan mah ruang ah sual puh asi. Jesuh nih kan sualnak a phurh. Kan mah ai ah, Jesuh tu bia an caih. Aruang cu Profet Isaiaih nih hitin a rak chim chung:

"Zawtnak, nganfahnak, temhnak, dantatnak, hma le tuknak a in mi cu, kan thatlonak ruang ah asi; cu vialte a in mi cu kan mah luatnak ca le an tuknak vual in kan damnak ding caah arak si" (Isaih 53:4,5).

Sualnak chung in lutnak lawng silo in zungzal nunnak kan hmuhnak ding caah, a donghnak ah kan mah aiawh in Jesuh tu nih thihnak a tuar i, kan nih tu kha sual biacaihnak le thih dantatnak in kan luat. Krih nih kan sualnak vialte a phurh i a tuar dih.  Cucaah kan nih cu Pa Pathian biacaihnak in kan luat i, sualnak ngeilo ah chiah kan si. Cucu Pathian dawtnak le velngeihnak ruang ah asi.

Cucaah 2 Cor 5:21 ah, "Krih cu sualnak zeihmanh a ngei lo. Sihmanhsehlaw, kan mah ruangah Pathian nih kan sualnak kha a hrawmter i, cucaah amah he kan i peh ahcun, Pathian dinnak kha kan i hrawm ve lai" tiah Paul nih atinak asi.

Keimah nih cun biakinn caah chiatnak (sualnak) cu ka tuah lo. Sihmanhsehlaw, kan fale hna tuahmi chiatnak (sualnak) kha an ka hrawmter ve. Kan church ngakchia zong, keimah he an i peh caah, keimah cung i mawhphurhnak le sualphawtnak an tlunter cang hnu ahcun, ngakchia cu an thiang. Thiannak an co i, UBC ngakchia thiannak an i hrawm ve. Misual an si ti lo. Cucaah kum tampi kan i pum kho.

Cu ve bantuk in, kan sual ko nain, a suallomi Jesuh nih kan aiawh ah a thihnak thawng in sual ngaihthiam kan si cang. "Krih Jesuh a thawh than bantuk in, amah a zummi paoh cu, Pathian nih Krih sin ah a ratpi than ve hna lai" (1 Thes 4:14). Cucaah Jesuh a zummi paoh cu Pathian dinnak kha kan i hrawm kho ve. Cucu "Khamhnak Theology" cu asi.

Careltu dihlak ah, "Khamhnak theology" finnak Bawipa nih in pe ko hna seh.

Tihnung Bikmi "Gangser" Bu Pawl

Nawlnak: Hi capar ah tarmi hmanthlak hna hi tih an nun tuk caah, a zohtu nih mah nawlte in zoh asi. Catialtu cunggah ah mawhphurhnak zeihmanh na tuah kho lo. 
-------------------------------------------------------------------------------------------------

Vawleicung ah duhfah haukauhnak le ningcang lo khuasaknak hi an karh chin lengmang. Tangka ningcang lo duhnak a karh i, cu thil nih sualnak phun zakip a chuahpi. A donghnak ah gang tiang in a chuak. Gang hi miphun i huatral ruang ah siseh, tangka duh ruang ah siseh, hakkauhnak le ningcang lo khuasaknak nih a chuahpimi asi.

Gang ah  aum cangmi hi cu, Minung an si ko nain, minung hawi zaangfahnak thinlung an ngei kho ti lo. An mah ca thatnak le zalawnnak lawng an ruat. Sualnak vialte lakah, gang pawl sualnak hi a pitmi sualnak asi. Vawleicung ah a sual cemmi cu ISIS le gang an si. Hi hna nak in a sual deuhmi cu,  "SATAN" lawng asi cang. ISIS le Gang pawl hi cu, SATAN ralkap an si kan ti ahcun kan palh lai lo.

Gang hi ram kip ah an um. An sual ning aa dang cio. ASIA ah, Japan Gang, Vietnam Gang, Malay Gang, India Gang, Rohingya Gang timi an um bantuk in Kawlram zong ah gang (lantaye) hi an um ve. Europe zong ah "gangster" hi tampi an um. Ukraine le Russia hna hi gangter a tam ngai. Hlan lio ah a rak chuakmi "Mafia" timi gangster hi vawleicungah ah tihnung bikmi gang an rak si. Nihin ni ahcun hlan lio tluk in an cak ti lo. An min a rak than tuk caah, movie zong ah tampi an i zaih. USA zong ah tam tuk an rak um i, minung tamtuk an rak thah hna.


Ruak 36 Adolfo Ruiz Blvd ah an hlonhmi hna (Mexico, Sept 2011). . 

Atu lio vawleicung ah gang an tambiknak ram cu, Brazil, Mexico, Colombia, Honduras, Argentina, Guatimala, Venezuela le adang Latin America ram hna an si.  Hi ram gang pawl hi, cozah nih an tei kho hna lo. Phu tam tuk an um caah, tei awk zong an har ngaingai.

Hi ram gang pawl hi, member an tam tuk pin ah an hriamnam a tha tuk. Mi thah an ngamh tuk. An mithahning a fah tuk caah, mipi le cozah uktu nih an ti ngam hna lo. An nunnak caah an tih ve caah a si. A pawi bikmi cu cozah palik bawi le uktu hna zong, zik an rak nawh hna i, an mah lila kha gang he aa pehmi an rak um ve caah asi.  "Aho dah ka minung asi i, a ho dah ka ral asi" timi zong uktu caah theih a har ngaignai.

Naite ah siangngakchia 44 a tlaumi kong ah, governor pa le a nupi zong an i tel ve timi ruangah an tlaih hna. Governor pa nih gang he an i pehtlai ti asi ko. Cu tluk cun Mexico ram hi a "corrup". Cucaah tih a nun khunnak asi.


                Mexico Drug War ah thahmi hna

 Cucaah Latin America i gangster pawl hi, nihin ni vawleicung ah tihnung bikmi gangster an si. US cozah zong nih Mexico hi tangka le minung thazaang in tampi a bawmh nain gang pawl hi an tei kho taktak rih hna lo. US ram chungah drug tambik aluhpitu zong hi Mexico drug cartel pawl an si.

Mexico drug cartel pawl an sualning hi tih an nung tuk. Mi an thah tik ah zohchia tuk le fak tuk in an thah hna.Nu hna hi an taksa an cik dih hna i taklawng hna in an chiah hna. A bubu in an thah hna i, hmun khat ah ruak hi tam taktak an char tawn hna. Mirum, milar, midawh le mifim hi an ral khun hawi hna. A caan ah aa zuammi gangster bu khat le bu khat kha an i kap i an i that. Cuticun tihnung taktak in khua an sa hna. Micheu cu an sa hi, marker sacan in an can dih hna i, fak tuk in an tuahto hna. Cucu midang a nungmi nih kan tih hna seh ti an duh caah asi.

Atanglei hi vawleicung ah tihnung bikmi gangster pawl an si i, hi hna bu vialte hi, ritnak sii le mithah lainawn ah aa telmi deuh lawngte an si.

10. Cosa Nostra (Italian)
"Costa Nostra" timi cu "Our thing" tinak asi. "Kan mah thil" tinak asi. Italian mipem pawl an rak luhnak in, New York in a rak i thawkmi an si. Ritnak si ai a tuahmi an si. Vawlei ramkip gangster pawl he an i pehtlai. Vawleicung hmunkip ah member 25,000 tluk an um. Sicillian Maria timi he aa pehtlaimi an si. Min thang taktakmi anr ak si.



                                             Cosa Nostra

9. Crips

African-American gangs an si. Los Angeles ah, 1969 ah an rak dirh. Khua pakhat i gang an sinak in an i thawk i vawleicung gangs bu lian bik pakhat ah an i chuah. Thilri angki dum le thil dum an i hruk. 30,000-35,000 chungtel an um lai tiah ruah asi. "Bloogs gang" timi bu he thih ngamh in aa huami an si. Mithah, ritnak si zuar, fir lei a tuahmi an si. "Crib Walk" dance timi lam ah minthangmi an si.



                          Crips Gang Bu

8. Wah Ching

 San Francisco khua ah 1960 kuakap in a chuakmi Tuluk Gang an si. "Dub C" ti zong ah auh an si. Asia nichuahlei le USA ah tangka ningcang lo in tuahtonak (money laundry) lei ah sualnak tuahmi an si. Tangka kawl le dehcawh an thiam ngaingai i tangka an ngei ngaingai ti asi.


                              Wah Ching gang pawl

7. Yakuza
Hihi Japan gang pawl an si. Vawleicung pumpi ah member 102,000 tluk an ngei. Hi member chung luh hnu ahcun, chungkhar he pehtlaihnak vialte hrawhter dih an si.





6. Bloods

1972 ah Los Angeles khua ah a rak i thawkmi an si. Club pakhat in an rak i thawk. A senmi hruikaih le pawa an hmang. "Butete" an then hna i, cuticun chungtel an kawl tawn. An thilri hrukmi zawng, hmelchunh, taksasuai, hmamthlak, biaholh, kutzoh le suingun hruk tibantuk in an member sinak hngalh khawhnak hi an rak hman.



                                        Bloods

5. 18th Street Gang

18th Street Gang hi M18 ti zong ah an auh hna. Mithah lainawn lei ah a sual taktakmi gang an si. Los Angeles in a thawkmi an si. Khua 120 ah member 65,000 tluk an ngei. Bloods, Cribs le MS13 gang bu paw he aa ralmi an si. An hawi le gang dang upatnak caah, "Second 18 chung vuak" timi hi upadi an ngei i an hawi le kha second 18 chung vuak an si tawn.


                       18th Street Gang


4. Los Zetas

Hihi Mexican in aa thawkmi Gang bu an si. Vawleicung ah ritnak sivai tam bik a chuahtu le zuartu gang bu an si. Nifatin te mithah lainawn hi an member caah hman tein an tuah pengmi thil asi. An mithah ning zong a fak taktak. Minung abubu in thah zong an hmang. 2012 cazin ning zoh tikah, Mexico ram i ramkulh 11 cu an mah kuttang ah a um. Hi ram chung ah hin duh paoh in ritnak sivai hi an chuah i an zuar. Mexico ramchung ah a cawlcang bikmi an si. USA gang pawl he zong pehtlaihnak an ngei ve.


                 

3. Aryan Brotherhood

Hi hna hi "The Band, the AB asiloah the One-Two ti zongah an auh hna. USA ram chung thawnginn chung mithah lainawn mi dihlak i, cheu 4 cheu 1 hi an mah an si. Chungtel luh duh ahcun, an mah nih thahter duhmi minung pakhat thah hnu lawngah, chungtel ah luhter a si. Thawnginn chung le thawnginn lengah chungtel 20,000 tluk an ngei. Mirang tuahmi gang bu asi. Miphun dang a huami an si.


                      Aryan Brotherhood
     

2. Latin Kings

Vawleicung gang vialte lakah an i kutrit ning a tha bik cemmi an si. 1940 in Chicago in a rak i thawkmi an si. An thawkka ahcun chungtel pawl hi Puerto Rican miphun pawl an si. Ahnu ahcun Mexican miphun deuh nih an khuhnenh hna. Gang dang bantuk in an sual tuk lo nain, tangka hi ningcang lo in hmuh le kawl an hmang i, cucu an i then tawn. Cun tangka phalh in mithah an hmang ti a si. Chicago hi USA ah kum fatin mithah lainawn a tambak bik khua pakhat asi.


                               Latin Kings


1. Mara Salvatrucha (MS-13)

MS-13 hi vawlecung ah a sualbikmi le tihnung bik gangs an si. California in an rak i thawk. Nihin ni ah chungtel 70,000 tluk an ngei. Hi bu nih hin gang dang pawl vialte hi ritnak sii an zorh hna i, mihrut bantuk ah an ruah hna. Hi hna hi ritnak sii zuar, tangka a thlithup in kawlhawl, firtlei, man phalh in mithah, minung tlaih i zuar, palik thah ti pawl an hmang. Nu le ngakchia zong a huallomi bu an si. Meithal zong market tampi ah a zuarmi an si. Latin America ah a karh ngaimi gang an si.


                                    MS-13 Gang


Gang Luh Hnu Ahcun

Gangster pawl hi pakhat le khat an i ral ngai. An mah nunnak caah le an bu runven a hauh ve caah asi. Gang hi a luh luh lo ding asi. Luh hnu ahcun chuah khawh asi ti lo. An bu riantuannak le cawlcanghnak kong a kan phuan lai ti an phan caah, an bu chung um ciami a chuakmi cu, thahnawn an tong lengmang. Khuadangpi an i thial zong ah an kawl khawh lengmang hna i, an tuanbia hloh kha an i zuam. Cucaah gang bu i luh hnu ahcun ramdang zam lo ahcun, luatnak a um ti lo ti tluk asi.

Gang pawl hi, khua uktu si le a cak bik si hna an i zuam ve i, an i ral ngai. An mah le mah hna an i kap. Los Angeles khua ah hin, chun laicer hna ah gang bu pakhat le khat hi, motor cycle cung in an i kap ko ti asi. Thawnginn chung zongah an i vua tawn i, minung tampi an thi tawn. Bloods gang bu le Crips hna hi an i hua ngai ti asi.


              Crips le Bloods aa thatmi hna
             

Gang bu tam deuh cu, ritnak sii (drug), fir, misuam (robbery), mithah, minung tlaih i tlanhter, ziknawh le tangka pek in mi thah piak timi hi an hmang ngaingai. Tangka duh ah minung abubu in an thah tawn hna. Minung nih kan tih hna seh tiah, an thahmi hna hi, fak taktak in an thah hna i, an ruak hmanh hi zoh ngam ding in an um tawn lo. Ngaknu muidawh le an mah a dohtu politician le palik bawi hi an ral khun hna caah, uktu hna ca zong ah doh ngam an si tawn lo.

Lainawn Tambiknak Ram

Gang pawl thahnak vialte lak ah hin, Honduras, Venezuela le Brazil hi mithah lainawn a tambiknak ram an si. Mexico, Peru, Columbia, Guatimla le Caribean rili ram hna zong hi, mithah tamnak ram an si. Hi ram ahcun, nu le ngakchia zong gang nih thahmi an tam tuk cang. Politician, palik bawi, muidawh, mirum, milar deuh paoh an ral hna. A caan ahcun tangka duh ah minung a bubu in an thah tawn hna.


                      Monica Spear le a vapa thing

2014 ah, Venezuela ram i ngaknu dawh minthang, Miss Universe (2005) ah rak i pemi Monica Spear le a vapa Thomas Henry Berry zong Puerto Cabello-Valencia highway i an kal lio ah, gang nih an kah hna i an thi. Hi bantuk in, hlasak thiam minthang le milar hi an thah lengmang hna.



                      Honduras i minung an thahmi hna


MS 13 nih siangngakchia 27 an thahmi hna

Latin America hi, gang an tam tuk caah le an sual tuk caah, tourist hmanh kal lo ding timi khua a tam tuk cang. Latin America minung hi vawleicung pumpi minung i 8% an lawng an si nain, 2013 cazin zoh tikah, vawleicung pumpi i, khualak lamcung thahmi minung 3 lakah 1 cu Latin America ah asi an ti. UN nih Global Study on Homicide 2013 timi ah, vawleicung tihnung bikmi ram 20 an thim tikah, ram 13 hi Latin America ah a um. Hi ram hi, Catholic ram an si nain, an biaknak nih an sining a thleng kho hna lo.


     Venezuela in Miss Universe (2005) aa zuammi nu le a vapa 

U.N. Office on Drugs and Crime timi nih 2012 chung i thahmi cazin an chuah i, vawleicung pumpi ah 440,000 an thah hna i, hi chungah 134,519 cu Latin America ram ah asi an ti. Thlanglei le Chaklei Americas ram hna i, 1955 in Europe le Asia nakin lainawn hi a let nga in a tam deuh i, Latin America hi mithah lainawn le sualnak a tambiknak ram asi tiah UNODC chief research tuahtu Angela Me nih a chim. Americas i thahmi dihlak i 30% cu gang cawcanghnak he aa pehtlaimi a si. Asia le Euripe ahcun pumpak huatralnak deuh in thah an si ti asi.

Vawleicung pumpi huap in tuak tikah minung 100,000 ah 6 an thahnak an tuar. Honduras hi vawleicung ah mithah lainawn a tambiknak asi i, minung 100,000 lakah minung 90.4 an thah hna. An ram khuapi cem San Pedro Sula pahnihnak asimi San Pedro Sula hi vawleicung ah minung tambik thahnak khua asi i, minung 100,000 ah 187 tluk in thahnak a um ti asi. Vawleicung tihnung bik khua No.1 pakhat asi.

Venezuela zong mithah tambiknak pahnihnak asi i, mi 100,000 ah 53.7 thahnak an tuar. 1994 hnu in mithah a karh ti asi. Argentina ah 5.5; Cuba ah 4.2 le Argentina ah 3.1 thahnak an tuar. 2012 ah hin Brazil ah minung 50,108 an thah hna ti asi.


                     

Vawleicung khua tihnungbikmi khua 20 chungah khua 13 cu Latin America ah a um. Cucaah tourist zong an kal ngam ti lo i, cozah le mipi tangka lut zong a zor ngaingai. A cheu beach thatha cu, mithah lainawn ruangah minung kal ngam asi ti lo i, an lawng ko.

Mexico Drug Cartel

1990 hlan hi cu, Columbian drug cartel nih hin ritnak siai tam deuh cu an rak uk. Cu kum ah Columbian drug cartel cu an tlaih hna i, an hrawh hna hnu in, Mexican drug cartel hi an van cak ve. Mexico Drug cartel hi USA ramchung i Cocane lutmi 90% a luhtertu an si. Kumchiar an tangka lut hi, $13.6 billion in 49.4 billion kar asi lai an ti. Hi drug cartel pawl hi gang zong an si. Mithah lainawn hi zei hmanh ah an rel lo.

2006-2012 karlak ah hin, hi Mexican drug cartel pawl nih hin, minung 60,000 tluk an thah cang hna. 2013 dongah 120,000 an phan lai ti a si. Minung 27,000 hi an tlau rih i, hi hna zong hi, hi gang pawl ruang ah asi lai ti asi.

Mexico ram hi corrup taktakmi ram pakhat asi. Misual pawl le palik zong an i pehtlai tawn i, misual pawl hi tei khawh an si tawn lo. Human rihgt a um lo ngaingai mi ram a si.

Tahchunhnak ah, September 26, 2014 ah Ayotzinapa ummi teacher training college in siangngakchia 6 cu an kahthat hna i 43 an tlau. Hihi fund kawlnak caah tapaih a hmohmi an si i, uktu nih an rak tlaih hna. Mexico ram ah tampi buainak a chuak. Ahnu ah hnawmhlonhnak ah an ruak a kang bangmi an va hmuh hna. Hi he pehtlai in mi 70 tluk an tlaih hna. Palik zong 40 tluk an i tel ve. A cheu hi palik nih an kah hna i, a cheu a nungmi cu gang sin ah an pek hna ti asi. Hi ruangah Mayor Luis Abarcia le a nupi zong gang he rian nan tuanti timi hmuh in an tlaih hna. Maxico hi hitin gang he cawhhrup tuk in cozah uktu le palik zong an um tawn caah, drug cartel pawl zong an cah tuknak le sual tuknak a si.


Iguala Mayor Jose Luis Abarcia le anupi Maria de los Angeles Pineda  (AP)           

Mexico ram ahcun palik hi tam tuk an thah cang hna. An sa hna an can dih tawn hna. Mexico Drug Cartel timi ritnak sii zuartu gangs pawl nih an mah a dohmi paoh cu an hloh thluahmah hna. A cheu cu Mexico ah an um ngam ti lo i, US hna ah an zam i asylum hna an sawk ve ti asi.

     Mexico Drug Cartel nih palik 7 an thahmi hna an can dih hna


                     Gang nih hitin mi an thah tawn hna

Atanglei hmanthlak hi, Mexico ram chung i, drug chuahtu pawl nih an ukmi area cio an piahnak asi. Mexico hi vawleicung ah tih a nung bikmi ram pakhat asi. Tourist zong tam tuk an thah cang hna. Tourist le an kal ngang fawn. FBI zong Mexico ram chung ah tampi rian an tuan. A caan ahcun FBI minung zong an ambush hna le an thahmi hna an um tawn.


                    (Ref. themuslimissue.wordpress.com)

Mexico hi mibubu in thah a tam ngaingai. Palik nih atu le tu ruak a bubu in an hmuh tawn hna. A caan ah thlan hna tampi an hmuh. Atanglei hmanthlak ceukhat hi, Mexico gang nih ruak a bubu in an thahmi hna an si. Palik nih an va hmuh i hman an thlakmi hna an si. ISIS le Mexican gang mi tuahto ning hi an i lo i, hi hna hi SATAN ralkap veve an si ko.


.
          Mexican palik nih ruak (20) an hmuhmi


Mexico inn saupi pakhat ah ruak ramdangmi 72 an hmuh hna. 

Hi a cunglei hmanthlak hi San Fernando khua, Tamaulipas State warehouse chung ah asi. Ramdang in a rak lutmi pawl ruak asi tiah anr uah. USA luh aa timi an si kho men.



   Sinalao Cartek pawl nih an kut an leh i an thahmi hna (Mexico)


     Hitin Guatemala ramri zongah an thah hna (Mexico)


  Mexico Drug cartel nih hitin an can dih hna



    Mexco cozah nih hriamnam tlaimi hi an tei kho ti hna lo



Gang nih ruak hi hnawmpawn ah an hlonh hna (Mexico)


 Hlawhhlangnu zong hitin an thah hna


Hi Mexican drug cartel pawl hi, a tlaih zong an tlaih ngai ve hna. Naite ah an bawipa pakhat cu lungkua ah an va tlaih.



              Los Zetas cartel pawl le hriamnam an tlaihmihna



Hi pa hi Servando "La Tuta" Gomez (k.49) timi Mexico tlaih an duh bikmi drug cartel hruaitu asi. Knights Templar cartel bawibik asi. March 2015 ah an tlaih. A birthday ah a hawinu nih birthday cake, juice le zeidang eidin a van putnak ah a umnak an theih i an tlaihmi asi. Amah changtu bawi zong an tlaih ve. Los Zetas gang pawl bu an si.

Hi pa hi hlan lio ah sianginn saya a rak si. Atang hmanthlak hi amah aa thuhnak lungkua asi. Amah hi Mexico in Texas ah drug tambik akuatu bu i hruaitu asi. Thohghlanzi nih thla tam tuk an hlathlai hnu le an kawl hnu ah an tlaih. Amah an tlaih hlan ah a ralkap pawl hi duhsah tete in an tlaih hna i, an khuai hmasat hna ti asi. A donghnak bik ah amah an tlaih khawh.
         



Biafunnak

Gang pawl hi cozah bantuk an si lo. Sikan lo le phung lo khuasami an si caah tih an nung tuk. An mah zong nih thih an tih lo bantuk in mithah zong an tih ve lo. An mah ca thatnak lawng aa ruatmi an si. An mah ca a that poah ahcun, zeibantuk chiatnak le sualnak tuah zong an tih ti lo. Thlachiat ruahnak le zaangfahnak timi lungthin an ngei lo. An thah duhmi paoh an thah ko hna. Gang ruangah vawleicung ah rawhralnak tam taktak aum i, hihi Pathian ral pakhat asi caah, zumtu dihlak nih thlacamnak he doh a herhmi ral ngan ngaingai asi.

Gang umnak ram ahcun minung hi thinphan a dai lo. Cozah nih an ti kho fawn thlu hna lo i, tih a nung tuk. Mipi caah zalawnnak aum kho lo. Zeitik dah ka thih lai ti bantuk rumro bawh asi. Cucaah gang umnak ram cu minung hna a ngam lo i zei thil tuah hmanh ah, khing a rit. Cucaah gang cu cozah caah siseh, mipi caah siseh ral lian taktak an si. Hi ral hi, minung asimi paoh nih kan huat le doh a herh.




----------------------------------------------------------------------------

Zohchihmi Ca

1. http://www.themost10.com/10-most-dangerous-gangs-in-the-world/

2. http://www.nbcnews.com/news/world/organized-crime-gangs-make-latin-america-most-violent-region-n83026

3.  Hi website ah hin zeitluk in dah minung sa an can hna timi zoh khawh asi.
http://www.gennmedia.com/item/7088-mexican-cannibal-cartel-forced-new-recruits-to-eat-the-hearts-of-people-they-murdered-in-shocking-ritual-to-root-out-infiltrators

4. Photo; www.google.com

5. http://www.bbc.com/news/world-latin-america-29963387