Wednesday, May 28, 2014

Mi Tambik Thihtertu Tilawng Khawndennak

                                     
Vawleicung ah hin, motor, vanlawng le tilawng thih hi, mual an fak khun. Vawlei tuanbia an theih khawh chung zoh tikah, rili cungah maw, tivapi cungah maw tilawng rawhralnak le minung hliamkhuainak tampi a rak chuak. Minung 500 renglo a thihtertu tilawng khawndennak hi, vawleicung ah voi (25) renglo a um cang. Atanglei ah hin, minung tambik nunnak a liamtertu (10) kong a tawinak tein ka van tial.

10. RMS Impress of Ireland

May 29, 1914 ah Empress of Ireland tilawng pi cu SS Storstad timi tilawng he, Saint Lawrence Tivapi ah an i pah i, minung 1,012 an rak thi.




9. Toya Maru

Minung a phurmi Japan tilawng cu, September 26, 1954 ni ah, Hokkaido le Honshu tikulh karlak ummi, "Tsugaru Strait" timi tlang nih a cehmi rilikar lak i a kal lio ah, Marie Typhoon a hrangmi he an i tong sual. Minung 1,500 kuakap an rak thi.




8. Scilly Raltuknak Tilawng
A caan cu October, 1707 zaan ah asi. Hi lio ah camera a um rih lo caah, a hmanthlak a um kho lo. Suai chawmmi lawng a um. Scilly tikulh nitlaklei ummi tikulh fatete pawng ah hin, tilawng tampi nih an rak i kal sual tawn. Royan Navy timi siangpahrang ralkal tilawng pali cu, Scilly tikulh nitlak ummi Isles (tikulh fatete) lak ah an kal. Tilawng 4 an pil. Tilawng ralkap 2,000 tluk an rak thi.




7. RMS Titanic
Tatanic tuanbia hi minung tambik theihmi asi. Amah chan ahcun, vawleicung tilawn thabik asi i, a tla kho ding in ruahmi a rak si lo. Asinain April 15, 1912 ni ah, Southampton (UK) in New York khua lei a kal lio ah, Atlantic Rili cung i, aa vuanmi tikhaltum (Iceberg) a pah sual caah, mi 1,523 an rak thi. Hihi a voikhatnak khual a tlawn a si caah, mirum zong tampi a rak thih chih hna. Movie ah tamtuk an i thlak caah siseh, vawlei pumpi ram tampi a uktu England ram ta asi caah, vawlei mipi nih kan theih khunnak asi. A tlaknak hmunhma hi, Newfoundland in thlanglei, nichuah-thlanglei meng 370 a hlatnak ah van hmuh.

 


         Titanic hi Atlantic Rili a thuh pe 12,500 ah an va hmuh.



6. Tek Sing Tilawng

Tuluk tilawng a si. February 6, 1822 ni ah a si. Indonesia ram pawng rili i a kal lio ah, rilichung lungdar (reef) apah sual i, minung 1,600 tluk an rak thi. Hihi "Nichuahlei Titanic" tiah tuanbia thiammi hna nih min an sak.




5. SS Sultana

 American ta a si. Tilum thazaang in mawnghmi minung phurtu tilawng asi. April 27, 1865 ah ruah lo pi in a puak i a kang. Minung 1,600 renglo an rak thi. American tuanbia ah tilawng lei mithi a tambik a si.



4. MV Le Joola
Africa continent ummi Senegal cozah nih an ngeihmi minung phurtu tilawng a si. September 26, 2002 ah Gambia ram rili pawng ah aa let. Minung 4,000 dengmang an thi. 



3. SS Mont-Blanc

French (Pinthit) ram ta a si. Kuan, zen, meithal hriamnam phurtu a si. Canada ram, Nova  Scotia ummi Halifax Harbor ah, 1917 ah a rak puak. A puakmi ruangah mi 2,000 renglo an thi; 9,000 renglo hma an pu. Halifax Explosion tiah min an sak thai. Hi tilawng hi, Mirang nih an ser i, French cozah nih an cawkmi hna asi.




Tilawng a kangh lio le an hmih hnu minung umnak khua

2. SS Kiangya
Tuluk ram i tisakhu in mawnghmi miphurtu tilawng asi. 1948 kum ah, Huanghu Tivapi cung a kal lio ah,  tichung ah a ummi mine (bom) aa pal sual caah, a rak puak i a rak tla. Hi tilawng hi refugee a rak phurmi a si i, minung zeizat ciah dah an thi timi an thei kho lo nain, a tlawm  bik ah 4,000 kuakap an thi lai ti a si (Hi a puahtertu mine hi Japan chiahtami a si theu lai tiah an ruah)



1. MV Dona Paz
Raldaih lio caan i, rili tilawng in mithi tambik an si. Tilawng hi Philippines ram chung tikulh hna karlak ah khual a tlawngmi a si. Dec 20, 1987 kum ah, an khualipi Manila lei akal lio ah, meiti phurtu Mt. Vector tilawng he an i pah sual. Meiti phurtu a puak i, tilawngt an pahnih ning ten an kang. Rili cungah a luangmi meiti kha mei nih a kangh caah, rilipi cu a alh hluahmah ko. Minung an zam kho ti lo. Mi 4,314 an rak thi i, 24 lawng ngandam in an chuak.







Wednesday, May 21, 2014

Vawleicung Minung Tambik Khua 10

                                   
Vawleicung minung kan karh ning hi a rang taktak. Minung kan karh bantuk in vawleicung khua lianlian hna hi, an karh chin lengmang. 2011 ah vawleicungah minung billion 7 kan um cang. Valei tuanbia zoh tikah, minung kan karh bantuk in khua lianlian zong an karh ve i, a pakhatnak bik minung million in an um hmasatnak bik khuapi cu, Rome Khua asi i, B.C 133 ah minung million pakhat an rak um cang.

Cuticun minung kan karh i, minung milllion pakhat umnak khua hna zong, duhsah ten an karh. Minung milion pakhat um hmasatna khuapi (10) cu atanglei bantuk in an rak si.

1. Rome (Italy) -            B.C 133
2. Alexandria (Egypt)     B.C. 30
3. Anchor (Cambodia)   A.D. 900
4. Hangzhou (China)      A.D. 1200
5. London     (England)  A.D. 1810
6. Paris        (France)     A.D. 1850
7. Beijing  (China)          A.D. 1855
8. Guangzhou (China)    A.D. 1860
9. Berlin (Germany)       A.D. 1870
10. Manhattan               A.D. 1874

                         
                                         Hlanlio Rome khua lentecelhnak inn


                                Rome Khualipi

Kan hngakchiat lio ah, vawleicung khuapi bik cu London asi; a van changtu ah Paris asi an rak ti tawn. Hlan chan ahcun, Rome le Babylon te hna hi, vawlei a hninsai bikmi an rak si. Atu chanchar ahcun, London le Paris hi, vawleicung a rak hninsai bikmi an si ve. Nihin ni ahcun million tampi umnak khua kha an tam tuk cang i, zeiset hi hme a ngan deuh ti awk hmanh Mirang cu nitlalomi Empire Ram ngeitu an rak si caah, a lar khunnak zong asi. London nakin an lian in an ngan deuh tuk nain, London a rak lar tluk in min a ngeimi le a larmi khua hi, an um theng ti lo.

A.D 1874 tiang ah hin, vawleicung ah million pakhat a rak tlingmi khua 10 lawng an rak um nain, nihin ni ah, vawleicung ah million 4 renglo a ummi khua, khua 90 an um cang. Kawlram ah minung tambiknak khua Yangon khua ah minung 4,528,000 (2012) ah an um i, minung tam ah 77 nak ah aum. Laimi tampi umnak Kuala Lumpur, Malaysia, ah 6,000,940 (2012) ah an um i, minung tamah 52 nak a si.

Hihin ni ah, atanglei khua (10) hna hi, minung a tambikmi khua hna an si. (10) in kan thawk lai.


10. Meico City (19,463,000)


                                               Mexico City

  
                                    Khuapi lai ah ummi vawleicung park lianbik  Chapultepec Park


9. Sao Paulo, Brazil (20,186,000)

             Sao Paulo khua inn dawt sangdang hna

         Khualak thingkung nih thli a thianter deuh


     Sao Paulo International Airport le a chehvel innlo thatha

8. New York City  (20,464,000)


         New York khualaili alang in thlakmi (Manhattan asi)


New York khualai pangpar dum. December 1998 ah ka rak phan ve.

7. Karachi, Pakistan (20,711,000)




              Karachi khualai ummi Safari Park

6. Manila, Philippines (20,767,000)


    Manila khualipi zong thingram in dawhter an si

5. Shanghai, China (20,860,000)

  Vawleicungah tangka tambik aa chawhnak khua pakhat a si

         
                                                          Happy Valley Park (Shanghai)
       
4. Delhi, India (22,242,000)


 Indiaram khi tluk alinhnak ah, hi bantuk thingkung an cinmi nih khuacaan a thatter tuk ding asi
                                                       

                          Tourist tambik kalnak New Delhi Park

3. Seoul, South Korea (22,547,000)


 Seoul khuakam hi thingkung ramkung a tam i, uar a um ngai
                                 

                             Seoul Pawng ummi park

2. Jakarta, Indonesia (26,063,000)



  Jakarta khualipi zong thingkung a tam ngaite


Jakarta khua motor lampi pakhat. Minung tam tikah hitin motor an i tet


1. Tokyo, Japan (37,126,000)


  Ahnulei tlang khi Japan ram tlang minthang cem Fuji tlang asi.



                Tokyo khualak lam dawt hmun khat



 Lungrawk caan ah lungthin a daihtertu Tokyo pangpar dum dawh

Vawleicung khua lianbi, Tokyo khua kong ah tawite tial ka duhmi a um. Minung an tam tuk. Umkal a fawi lo. A caan ah thli a hnawm ngai. Nunning a sang. Rian sau tuk tuan ahau. Hiti ruah ah a nuam tuk lai ti a lo nain, lungrawknak a rak tam tuk. Cucaah thlangpar ah kai in aa thatmi minung an tlawm lo ti a si.

Tokyo khua in a hla tuk lem lo nak hmun ah hin, vawlei a thuh meng 12 fai ah vawlei kakmi a lian taktakmi (fault line) a um i, Tokyo khua hi hi hnu kum 30 chungah lihnin fak taktak nih a tongh khawhmi a si tiah an ti. Hi inn dawt sangsang le hlei sangsang hna hi, minung caah harnak vhuahpitu zong an si te kho men ko.

Chinchiah
Acunglei vawleicung khua lianbik 10 hmanthlak zoh tikah, aa khat ngaimi hmuh khawh ak aummi cu, khuapi laifang ah pangpar dum le thingkung hring dul in an ummi hi a si. Laimi cu kan khua an rocar tuk. Miphun dang cu thli, tii thiang seh ti an duh lawng silo in kokek thingkung ramkung hna nih, mit, thluak, thinlung adamter ti an theih caah, thingkung tampi an cinnak hna an si. Laimi zong nih kan khualaifang ah hi bantuk hmunhma nuam hi tampi sersiam kan herh.


Monday, May 19, 2014

Vawleicung Minung Tambik Ram 10

                                     
Kan vawleicung ah minung kan karh ning a rak tuk cang. Kum khat ah 1.14% in kan karh tiah an ti. Vawlei le amah ning asi fawn. Minung kan karh tuk tikah, lungretheihnak tampi a chuak ve. Atanglei ram hna hi, 2014 ah vawleicung ah minung tambikmi ram an si.

1. Tuluk       1,392,839,147
2. India        1,265,646,670
3. USA           322,291,662
4. Indonesia    252,472,161
5. Brazil          201,841,005
6. Pakistan      184,788,194
7. Nigeria        177,952,120
8. Bangladesh  158,291,718
9. Russia          142,509,966
10. Japan         127,015,204

Vawlei minung karhning hi a rang ngai. Adam le Eve chan hi, Bible ning tuak ahcun, 1995 AD tiang ah, kum 7,311 kuakap lawng asi. Bible hi ahman in pawm ahcun, cu lio ah minung 2 lawng a rak si mi kha. Cucu an karh ceumau i, atanglei nihin ni minung zat hi kan si.

1. 1804 ah 1 billion
2. 1927 ah 2 billion
3. 1960 ah 3 billion
4. 1974 ah 4 billion
5. 1987 ah 5 billion
6. 1999 ah 6 billion
7. 2011 ah 7 billion
8. 2024 ah 8 billion

Nikhat ah minung 350,000 kuakap an chuak. Nikhat ah minung 150,000 kuakap an rak thi ve. Cucaah nikhat chung minung karhmi hi, 200,000 kuakap kan. Hi chungah minung kan karhning hi, a continent in then ahcun, atanglei bantuk in asi.

   Hmunhma Min                         Milu umzat             Zatuak

1. Asia                                  4,298,723,288              60%
2. Africa                                1,110,635,062            15.5%
3. Europe                                 742,452,170            10.4%
4. Latin America/Caribbean      616,644,503              8.6%
5. Northern America                 355,360,791              5.0%
6. Oceania (Tikulh ram pawl)      38,303,620              0.5%
7. Vawlei pumpi                      7,162,119,434             100%


Thursday, May 1, 2014

Vawleicung Ram Rumbik 10

                           
Hihi Forbes Magazine (2013) nih vawleicung ram rumbik 10 chung ah a chiahmi hna an si. An GDP le minung milu hawih in an tuakmi a si. Ram pumpi GDP in tuakmi silo in, ram pumpi hmuhmi tangka hi pumpak nih zeizat dah an co khawh timi hi kha, hrampi ah chia in, an tahnak a si. Ram pakhat cio an GDP (billion) zong kan tial chih. IMF, World Bank le CIA Factbook nih an hmuhning tlawmte an i dang hna. Atanglei GDP hi IMF hmuh ning in kan charmi a si.

10. Netherland.

GDP: 700.5 (23nak)
Mi pakhat kum khat tangka lut $40,973.00


Netherland Khualipi Amsterdam

9. Switzerland
GDP: 371.6 (35 nak)
Mi pakhat kum khat tangka lut $41,950.00


Geneva Khualipi

8. Hong Kong (China ram)

GDP: 381.9 (nak tial lo)
Mi pakhat tangka lut $45,944.00



7. United States 
GDP: 16,799.7 (1 nak)
Mi pakhat tangka lut $46,860.00

Statue of Liberty le New York

6. United Arab Emirates
GDP: 272.0 (47nak)
Mi pakhat tangka lut $47,439.00


                Dubai ummi vawleicung inn sangbik

5. Brunei
GDP:21.7 (122 nak)
Mi pakhat tangka lut $48,333.00

                         Brunei siangpahrang inn

4. Norway
GDP: 280.0 (45 nak)
Pumpak tangka lut $51,959.00

             Oslo Khualipi

3. Singapore
GDP: 348.7 (38 nak)
Mi pakhat tangka lut $56,694.00


2. Luxembourg
42.6 96 nak ((96 nak)
Mi pakhat tangka lut $81,466.00

Castle timi ralkap sakhan innhlun

1. Qatar
GDP: 199.6 (53 nak)
Mi pakhat tangka lut $88,222.00


Vawleicung ram ah GDP a sang cemmi (10) zong kan van tar chih. Hihi IMF tahnak in tahmi an si.

10. Mexico
GDP: 1,842.6


         Vawleicung minung tambik umnak khua Mexico City

9. France
GDP: 2,278.0


 Paris khua lipi ummi Eifel Tower

8. United Kingdom
GDP: 2,390.9

Nitla lo mi empire ram an rak uknak British Parliament Innpi

7. Brazil
GDP: 2,423.3


    Brazil khualipi i a ummi Jesuh milem

6. Russia
GDP: 2,556.2


Minthang Red Squire ah aummi St. Basil Cathedral

5. Germany
GDP: 3,232.6

          Tuanbia ah chimdai lo Berlin Wall

4. Japan
GDP: 4,698.8


  Vawleicung minung tambik umnak Tokyo Khualipi

3. India
GDP: 5,069.2

Vawleicung inn ropui pakhat ah chiahmi Taj Mahal lungvar inn

2. China
GDP: 13,395.4

Tuluk ram i tangka tambik a cawlcanghnak khua Shanghai

1. USA
GDP: 16,799.7



Hi acunmglei ram hna hi vawleicung ah pumpak tangkalut in tuak tikah a rum bikmi ram hna le GDP a sangbikmi ram pawl an si. USA sipuazi hi a than a fum i, Tuluk hi a than ning a ran caah, hi tining tein a kal lengmang ahcun, 2020 ah Tuluk nih USA hi GDP san ah a tei cang lai tiah sipuazi thiammi hna nih an ti.







Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....