Thursday, January 30, 2014

Tihnung Taktakmi Leitla


Lairam hmunhma tampi ah, vawlei a pilmi le a tlami an um tawn. Cucu "leitla" tiah kan ti. Thau ram, Faiceu lopil zong ah acre 2 tluk kaumi lei tla a um. Pipu hna nih, leitla cu, khuachia umnak a si i, a suar tiah an rak zumh caah, lo zong ah an rak tla ngam lo. An rak hrial. A pawngkam thingkung hau hmanh an rak ngamh lo.

Buddhist Kawl zong nih, leitla phunphai cu, a suarmi le khuachia umnak asi tiah an rak zumh ve. Cucaah khuachia tlawnhtlamhnak caah pangpar, tii le zeidang thil eidin zong an pekchanh tawn.

Fimnak athancho nak ram ahcun, leitla cu khuachia ruang ah asi tiah an ruat lo. Vawlei chungah thil pakhatkhat ruangah, a cangmi asi tiah an ti. Khuachia le thlarau phunphai an puh ruam lo.

Vawlei kong cawngmi scientist pawl nih, lei a tlaknak a ruang thil (3) a um an ti:-

1. Lihninh Ruangah: Lii a hninh tikah vawlei chung meng 10-50 karlak ah a ummi tlang lianlian hi an i su; an kak; an kuaiman hna i, vawlei chung muru thuk taktak in an kak. Cu nih cun vawlei thawnnak a chuahpi i vawlei a tlaknak asi an ti.

2. Thung Vawlei: Vawlei chung hmunhma cheukhat cu thunglung a tam tuk. Thunglung cu, ruah a sur tikah, ruah ah a ummi acid nih fawite in a titter khawh. Ruahtii cu vawlei chung i aluh tikah, thunglung cu duhsah ten a va ei. Kum tampi a ei tik ah, cu thunglung cu an man dih i, lungtumpi a rak si tawnmi kha, a kuami ah aa cang. Cu a kuami cung a ummi vawlei kha, dohtu a um lo tikah an tla tawn i, lei tla (sick hole) ah an i chuahnak a si. Hi bantuk lei tla hna hi, thung tamnak, Shan ram ah tampi a um. USA ahcun Florida State ah tampi a um.

3. Leitang Thil Chuak Laimi: Leitang thil chuak lakmi ruangah lei a tla kho ve. Lungmeihol, suingun, meiti, tii, thir le dar tibantuk vawleitang thil chuak tam tuk lak tikah a chung a kua i, cuticun a cung vawlei a cim tawn. Hi cu minung ser chawmmi lei tla an si i kan chim duhmi an si lo.


  Scientist pawl nih lei tla a chuah ningcang an piahmi a si


Tih Nunnak

Lei tla hi tih a nung taktak. A cung i a ummi innlo, lamsul, motor, minung, tibual, thinglung, tiva le tibual tibantuk zong a tlakpi chih dih khawh. USA i ramkulh dawhbik asimi Florida hi lei tla hi a tam tuk. Nunning sia a rem lo ngai. Atu le tu inn a dolh; sang cheukhat zong a dolh hna. 2013 ah innlo, motor a dolhmi a tlawm lo. Florida lawnglawng ah hin, lei tla hmun 5,000 tluk ah a um.

Lei tla hi tih a nung tuk. Zeicatiah zeitik caan le khawika zawn ah dah a cimh lai ti theih khawh asi lo caah asi. Meitlang, lihnin, thli le ruah te hna kong hi, an chim khawh chung ngai nain, lei tla kong cu pakhat hmanh an chim khawh chung lo caah scientist pawl zong nih an tih ngai. Hi lei tla ruangah vawlei hmun zakip ah sunghbaunak le thihlohnak tampi a chuahpi.

US Ram Lei Tla

US hi a ram a kauh bantuk in, an ram chung ah thil khuaruahhar le tihnung a rak tam tuk. Lihnin, meitlang, tornado phuchim, hurricane thlichia tibantuk hna hi an tuar taktak. Cun tihnung taktak a simi, "leitla" (sinkhole) zong hi tampi a um. Leitla la tambik a umnak hmun cu, USA ah ram dawh bik veve asimi Florida le California ramkulh ah hin an si. hi an si.

(1). Florida Lei Tla

Florida State hi lei tla a tam taktaknak a si. A dummi zawn paoh hi, lei tla a chuah cangnak hmun an si. Florida hi lei tla a tam tuk caah, kum khat ah chungkhar 6,500 hrawng nih insurance hi, liamh ding in an hal lengmang hna. Cucaah Florida cu lei tla ruang ah, sihni le vawleilei mithiam (geologist) pawl cu an tangka lut a tam ko ti a si. Thil theimi caahcun vawlei a kah mente zong ah an thin a phang le Florida um hi, tih a nung ngaingai ti a si. A cheu cu kan inn pawng vawlei a kah men ah kan mang hna a chia an ti. Khawika zawn dah akak lai i, zeitik ah dah kan inn a dawp ve lai ti lawng hi kan ruat ko tiah Florida pa pakhat nih a rak chim bal.

Florida leitla hmanthlak cheukhat atanglei ah ka van langhter.



A dummi umnak paoh hi lei tla a chuah cianak hmun an si




Clemont, Florida ah Bay Resort hotel lei tla nih a dawpmi. August 11-12, 2013 ah a dawp. Disney World kam te ah a si. Huamsam tein a tlak caah, minung an thi lo.

Jeff Bush inn

Florida ah, zan ihthi karah, Jeff Bush cu, a inn he lei tla nih a dawp hna i athi. A dawptu lei tla hi pe 20 akau i, pe 30 a thuk (March 1, 2013 zan). Ngaihchia tuk a si. A zeitihmanh in an khamh kho lo. A ruak zong an hmu kho lo.



Sink Hole
          Florida ramkulh lei tla pakhat


Inn kam te a  minmi (Florida)


Lei tla dang (Florida)


Florida lei tla nih inn le boat a dolh lio


Florida lei tla pakhat nih thingkung a dolh  lio


Florida hmunhma rempi ah inn lei tla nih a dawpmi


Florida hmunhma rempi ah hitin a dawp dih ko


Tampa Bay, Florida ah a chuakmi leitla

Florida ah leitla ni tupi thing a dawp


2. California Ram Kulh Leitla

Atanglei hmanthlak hna hi, May 2013 chungah California ah a cangmi lei tla nih inn a dawpmi hna an si. Lakeport timi khua (Lake County) kuakap ah, inn 30 renglo leitla nih a dawp. A ruang an thei kho lo. Lake County hi area 1,329 hrawng a kau. 2010 ah minung 64,000 fai an um. Cinthlaknak a rem. Tibual lianpi a um. Hmunhma fingtlang aa dawh. Khua nuam ngaingai a si. Hi bantuk in inn a cimmi le vawlei tla nih a dawpmi ruangah mi tampi cu an lau i, an thin a phang. Mirum milian tampi umnak khua a si i, innlo thatha tampi a um. Leitla ruangah inn man zong tampi a tla.


                               
Lake County


Leitla nih a dawpmi Lake County inn 

California hi lei tla a tam ngaingai. A ruang cu tlang zong a tam; thung vawlei zong a tam pin ah lihninh a tam tuknak hmunhma asi caah asi. Atanglei ah California ramkulh lei tla cheukhat ka van langhter.


             
California ah leitla nih meihmittu motor a daw


Manitoba leitla

Manitoba, CA ah lampi leitla nih hitin a dawp

Leitla hi
a caan ahcun vawlei hmunhma remnak pi ah a chuak ko. A caan ahcun thingkung lak le tiva le tibual zong ah a chuak. Khawika ah dah a chuah lai timi hi chim awk a har ngai. A cheu cu a rang i a cheu cu a fum. Ohio zongah leitla a chuak i, lam le leikuang rawhnak a chuahter len.
   

Ohio leitla (2014)

Texas leitla pakhat
Daisetta, Texas leitla hi pe 900 renglo a sau
                         

Ram Dang Lei Tla Minthang Hna

Vawlei hmunkip ah leitla tampi a rak um. Thung vawlei a tamnak hmun ah a tam khun. Leitla nih hin innlo, lamsul le thilri rawhralnak tampi a chuahpi i, minung thihnak zong a chuahter lengmang. Tih a nung taktakmi kokek rawhnak pakhat a si. Atanglei leitla hna hi a cheu cu kum million tampi lio ah a rak min cia mi an si. A cheu cu 2013 ah aminmi an si.
Aa dawh taktakmi Nahanni leitla (Canada)

       
Sweden Ram leitla (2012). 

Canada ah leitla nih inn a dolh hna


Leitla nih motor le minung hitin a tlakpi hna



Germany ram ah leitla nih lam a hrawhmi


Guatemala City ah inn chung ah pe 40 a thuk i pe 32 tluk kaimi leitla (2007)


Guatemala City leiba (May 29, 2010)

Tuluk ram Guangzho City ah leitla nih a hrawhmi 

Russia ram leitla nih lam a hrawhmi
     
Leitla nih motor a dawp cuahmah 


Russia leimin 

Hell a lo mi Russia ram leitla le gas kangmi mei
         


Biatlang Kawmnak

Minung cu vawikhat chuak le voi khat thi ding kan si. Kan nunchung caan tawite ah, mah le innlo te ngeih le khuasak tuntuk cu, minung caah a sunglawibik mi thil pakhat asi. Hi bantuk in zungzal umnak ding ah ruahmi innlo a van i rawk ko tik ahcun, minung lungthin zeitluk in dek a va rawk hnga? Mah tanghma van i benh ah a fawi lo mi thil an si.

Florida State ah hotel leitla nih a dawp

Vawlei ah ruah awk thil cu, zeithil hmanh an hmun lo. Zeitluk fek in sakmi inn zong a hram aa rawh ahcun an cim dih ko. Vawleicung thil vialte hna hi, caan tlawmpal ca lawng an si hna. A hram aa hninh ahcun a tlu ding le a cim ding lawngte an si dih.

Bawipa nih inn cu a sak lo ahcun asatu hna riantuannak cu, santlai lo asi (Psalm 127:1).



Long Time No See

September thla, 1997 ah, United Theological Seminary, Dayton, Ohio ah sianginn kai ding in ka rak phan. Sianginn zarh khat hnih kan van kai. Mirang kan professor pa cu mi no ngai asi. Ca a thiam. Mi mithmai panh le mi capo huam ngai asi. Cu pa nih cun, voikhat cu kan i tong i, "Hai, long time no see" tiah a ka ti i, heh tiah a ni.

Cu lio ah, English ka thiam setsai rih lo. America ah mithar ngai ka si fawn. "Cu bantuk Mirang holh cu dah? Cu tin holh phung maw asi hnga? Capo dah a saih hnga?" ti ka ruat. Hawikawm ka van ngei deuhdeuh. Hawi tha deuh tete nih cun, kan i ton caan paoh ah, "Long time no see" an ka ti lengmang than. Kei zong nih, "Long time no see" ka hei ti ve hna. Kan i ton paoh ah, aa theihngal deuh paoh cu, kan kut kan zo i, "Hi, long time no see" kan i ti tawn. Hi bia kan chim paoh kan ni lengmang fawn. "Funny holh asi ko hih" ka hei ti.

Asinain mi tam tuk nih an hman ka theih lengmang. Cucaah ka ruat than. Hi bia hi zeitindah aa thawk hnga? Mirang holh tling cu asi fawn lo? Mi tam tuk nih le an hman fawn ka ti. Ka khuaruah a har. Mi tam tuk nih an hman tikah Mirang holh asi ve ko lai hih tiah ka ruat than.

College kan kai lio ah, kan saya pa nih, "Mirang holh cu a rum tuk. Nifatin tein in holh thar aa chap lengmang. Holh phunphun an serchap lengmang. Abik in "slang words" a tam tuk tiah a rak timi kha a hman ko hih tiah a hei ka ruahter than. "Long time no see" zong hi "slang words" an hmanmi asi ko lai hih ka hei ti. "Slang" timi cu "tialmi holh si lo in, zatlang lam cung i, hman nuam sawhsawh, bia chia holh chia le sinak deuh hmanmi" khi a si. Kawl nih, "ban saka" an ti. Hi bantuk holh cu cathiam setsai lomi le holh thiam setsai lo mi hna nih hmanmi bia in aa thawkmi ans i tawn.

"Long time no see" timi zong zeitindah aa thawk hnga ti khi hlathlai awk a phu ngaimi a si. Aa thawknak cu theih a fawi ding cu asi lo. Asinain mi tampi he bia kan i ruah. Ca tampi ka rel. Cauk he online he. Fiang setsai in aa thawknak hngalh khawh a si lo.

Ka tonmi pakhat cu Korea ka hawi le pawl hi ca cu an thiam ngai nain, Mirang holh a rak thiamlomi an tam tuk. Mirang holh an holh tikah, atu "long time no see" ti bantuk khin, catlang tling lo ngai in, bia an chim lengmang. Grammer a hman kho bak lo. Ka hawi pa Korea pa pakhat cu Mirang holh in bia kan i ruah tikah, a cafang bak in a holh.

Cu pa cu mitha taktak asi. Voikhat cu computer a hlunmi a ka thenh. A thilri a tlam a tling lo i dawr ah cawk ding asi. Cu dawr cu "Compusa" asilole "BestBuy" ah cawk ding khi aduh. Cu a ka pek ni cu caan a um lo. A ka chimhmi hi cu hitin a si. "Thaizing ah na sin ah ka ra lai. Library ah rak ra ve.Kei zong Library ah ka ra ve lai. Cun dawr ah kan kal lai. Cun computer thilri kan cawk lai" ti khi Mirang holh in a ka chimh. A ka chimhmi vialte cu Mirang catlang ning cun holh tling cu an si ruam lo nain, a fian cu ka fiang dih ko. Cu a chimmi vialte cu ka hei ruat than i, atu "long time no see" ti bantuk bak khi a si.

Cu a ka chimhmi cu hitin asi:-

"Hai Vung, tomorrow, I come library; you come library. And we meet. Then go BestBuy. OK. And buy computer. OK. You see."

Thaizing ahcun a ra i, library ah kan i tong. Cun BestBuyb le compusa dawr ah computer thilri cu tlamtling tein kan cawk.

"Long time no see" timi zong hi, cu ka hawipa bantuk in Mirang holh a thiamlomi nih an rak thawkmi asi hrimhrim lai timi cu ruah khawh a si. Asinain in cu a thawktu Miphun hi zei miphun dah an si hnga?

Ruah lengmang tik le tuak lengmang tikah, kan mah Asian mi si dawh an si. Cu hmanh ahcun an biafang hman ning le sining zoh tikah, Tuluk miphun nih thawkmi si dawh a si. Zeicatiah hlan lio chan deuh kum zabu 18 nak ah hin, America ah tlanglawng lam an vun pemh thluahmah. Hlawhfat ah Tuluk miphun tampi an rak lut. Nupi fate zong ngei lo in a thimi an rak tam ti asi. Holh le ca an rak thiam bak lo. Mirang holh in a meaning in an rak holh ti a si.

Cucaah Tuluk holh in, "Caan saupi kan hmu ti lo" timi khi Mirang biafang in an chim thiam ti lo. Cucaah "Tuluk holh chung biafang umtuning tein an rak chim" tawn ti a si. Cucaah "Kan hmuh lonak asau ko cang" timi kha Mirang holh in an chim tikah, "Long time no see" tiah an rak chimnak asi tiah an ti.

Acheu nih Native American pawl nih Mirang holh holh mi pawl an ton tik hna ah, "Good morning! Long time no see you.." tiah an rak hman tawn ti a si.  Hi holh hi ahmasat bik ah an rak tialnak cu, 1901 ah, W.F. Drannan tialmi "Thirty-One Years on the Plains and in the Mountains" timi cauk ah, Native American pawl nih Mirang pawl an rak ton hna tikah hitin an rak chim tawn tiah a tial.

Acheu nih cun, "Long time no see" hi Spanish nih an thawkmi asi tiah an ti. Zei si hmanh ah, Tuluk nih maw an thawk? Native American nih dah? Asiloah Spanish nih dah ti cu theihfian khawh a si lo.

Azei si hmanh ah, Long time no see nih a chim duhmi cu, "I haven't seen you for a long time" ti khi a rak si. Cathiam lo le holh thiam lo nih cun, kha vialte tling te chim ding cu a fawi ti lo caah, a tawinak in, "Long time no see" tiah an rak tinak asi ko.

Holh hman si hmanh hlah sehlaw, hi holh hi USA ah a lar ngaimi holh ah a tla. Hawikawmhnak a tha ngaimi asi. Hawikawm tha hna hmuh ton tikah bia sunglawi ah a tla. Long time no see tiah ati ngam cangmi cu, automatic in thinlung aa thei ngai ciami an si tinak a si. Cucaah, Long time no see nan i ti rawhrawh hnu cu, nih lo khawh asi ti lo. Merh lo khawh asi ti lo. I huat khawh asi ti lo.



Cucaah, aa theithiammi hna lawng nih, "Long time no see" timi bia cu hman ngam asi. Long time no see timi cu duhdawtnak le hawikawm tha hna hmuh ton tik hmanmi bia asi. "Long time no see" na ti khawh ahcun, cakei he hmanh nan i kup lai i, hawikawm tha ah nan cang kho ko lai.





Tuesday, January 28, 2014

Kuak Nih a Chuahpimi Chiatnak


Biahmaithi
Mirang nih tobacco an timi ah hin, "khuahsi in siammi thil paohpaoh" (Sadah, nukuak, pakuak, tikor le zeidang khuahsi in sermi thil dihlak) an i tel. Atu i kan tial duhbikmi cu, cakuak (cigarette) kong a si.  Cakuak cu a phunphun a um i zeibantuk an si zong ah cakuak an ah an i tel dih. Zeidang thil hi cu tonghtham tikah, mah ca lawng deuh ah chiatnak aum. Kuak cu mah ca lawng si lo in, midang ca tiang in chiatnak a chuak. Cucaah minung ngandamnak le taksa thurhnomhnak caah a biapi bik mi thil asi caah, cakuak kong hi Laimi careltu caah ka van tarnak asi. Hi capar ah hin, USA ram chung huap lawng deuh in tialmi a si.

Khuahsi (Tobacco) Cinnak Ramkulh
USA ah khuahsi hi ramkulh 16 ah an cin. Tambik cinnak ramkulh hna cu Kentucky le North Carolina an si. Cu ramkulh 2 ah khuahsi 71% an cin. 2007 ah vawleicung ah khuahsi tambik cingmi hna cu Tuluk, Brazil, India le USA an si. Hi ram 4 nih vawleicung khuahsi cheu 3 cheu 1 an cin.  2007 ah USA ah khuahsi cingmi company 10,000 an um.

Kuak Zuartu Company
Atanglei kuak company hna nih cakuak an chuahmi le zuarmi ning kan van langhter.

1. Cigarette Company: 2011 ah cigarette 293 billion USA ah an zuar. Hi chungah 85% cu company lian bik 3 (Phillip Morris USA, Reynolds American Inc., Lorillard) nih an zuarmi a si.  Phillip Morris USA cu Marlboro chuahtu an si.

2. Smokeless Tobacco Company: Cun Khu ngeilomi khuasi company an um i, cu hna nih cun, 2011 ah sadah hmawmmi pound 124.6 million an zuar. Cu lak i, 90% cu company lian bik 3 (U.S Smokeless Tobacco company, American Snuff le Swedish Match) an si.

3. Cigar Company (se-paw-leih) Company: Hi company nih 2011 ah Se-paw-leih 13.3 billion an zuar. Company lian bik 4 (Swisher International, Altadis USA le Prime Time International le Cheyenne International, LLC) nih tambik an zuar.

Khuahsi Tax (Tobacco Tax)
*1998 ah cozah nih khuahsi in an hmuh tax dihlak (sales tax le kuak zutu dihmi $484.6 billion.
*2012 i cigarette company nih cuainak le tax kip an liammi $43.3 billion a si.

Cozah nih tax an kaiter zong ah, an miak tuk caah an tuah thiamthiam rih ko. Cakuak zumi na si ahcun, cakuak company rumtertu le bawmtu ka si ti theih fian a hau.

American Cancer Society (ACS) Tuaknak
ACS nih, USA le vawleicung kuak zuknak kongkau tampi an hlathlai hnu ah, kuak zuknak nih zeitluk in dah, pumpak, chungkhar le cozah caah sunghbaunak a chuahpi timi kha ca tampi an tial. ACS tuaknak ah, nihin ni ah, USA ah minung 5 ah 1 cu kuak an zu ti a si. An ram minung zat i, zatuak in chim ahcun 19.0% (43.8 million) an si. Hi chungah pa 21.6% an si; nu 16.5% an si. Kuak nih a  chuahpimi chiatnak hna cu:-

1. Zawtnak: Cigarette (kuak) ah, dah (chemical) phun 4,800 aa tel. Cu lakah, phun (69) hi cancer a chuahtertu dah (chemical) an si. Thin cancer (lung cancer) in a thimi 90% cu kuak nih a chuahpimi cancer an si. Kuak zumi 10 ah 1 cu thin cancer an ngei ti a si. COPD (Emphysema le chronic bronchitis) timi cuap phinso lei in a thimi 80-90% cu kuak zuk ruang ah a si. Kuak nih cancer phunphun, lung zawtnak, thin le cuap damlonak, hani hmatnak, mit muihnak, nau thla tling lo chuahnak, nau tlamtling lo in chuahnak, khuhhring le hnakhaw chung hmatnak hna a chuahter.

                 Thin cancer a hmami. 

2. Thihnak: USA lawng ah, kuak zuk ruangah, minung 400,000 lengmang kum chiar in an thi. AIDS, zuu din, motor khawndennak, rit-ai sii tonghthamnak, mithah lainawnnak le mah le mah thahnak in a thimi vialte nak in, cakuak ruang ah a thimi an tam deuh.  

Kuak zuk ruangah cancer in a zawmi
                                      

3. Secondhand Kuakzumi Ruangah: Kuak khu nih a zulomi ca zongah chiatnak a chuahpi. USA ah cakuak an zu lo nain, kuak zumi pawngah caan sau an um ruangah, kum chiar in minung 50,000 lengmang an thi ti a si. Lairam minung in tuak ahcun, Laitlang pumpuluk khi cakuak zumi hna khuvai ruangah, kum 10 ah kan zate in kan thi vek lai tinak asi. Kuak zuk cu, mah le mah thahnak lawng siloin pawngkam minung zong thah khawh chih asi ve. Tih anung tuk.

Kuak zulomi (L) le a zumi (R) thin hmanthlak


4. Vawlei Pumpi Mithi: Kuak zuk ruangah, vawleicung pumpi ah kum chiar in 5,000,000 lengmang an thi. WHO (UN) tuaknak ah, 2030 ahcun kum chiar in, minung 8,000,000 hi kuak zuknak he aa pehtlaimi damlonak in an thi lai ti a si. Kuak na zuk ahcun, hi cazin chungah na tel kho ve timi ruah a herh.

5. Nunnak A Tawiter: Kuak nih nunnak a tawiter deuh. Kuak zumi cu kum tling lo in a thimi an tam tuk. A buaktlak in tuak tikah, kuak nih minung nunnak hi, kum 13-14 kar a tawiter deuh khawh. Kawlram minung nun kum hi 67 a si. Kuak tamtuk zuk ahcun, k. 54 tluk lawng nun khawh asi tinak asi.

Kuak nih a chuahtermi kaa cancer 


6.  Tangka Sunghbaunak: Kuak ruangah, chungkhar, cozah le sizung caah sunghbaunak tam tuk lehpek a chuak. 2004 in nihin tiang, USA ah, kuakzumi thlawpnak kum chiar in $96 billion an dih. Riankhai le thilri sunghbaunak tuak tikah, $97 billion a dih. Azapite kum chiar in $193 billions sunghbaunak an chuahter. Abuaktlak in tuak tikah, kum fatin in upa kuak zumi pakhat nih $4,260 sunghbaunak an chuahpi. Kuak zuak ruangah, nulepa nih thihtakmi ngaktah kum fatin in 300,000 kuakap an um peng ti asi. Kuak zumi na si ahcun, cozah zatlak phurhtu, midang nunnak tawitertu le mah chungkhar hrawktu ka si ti theih ahau.

7. Cozah Tangka Dihmi: USA lawngah cakuak zumi ruangah cozah tangka dihmi hitin an tuak.

*Federal le State cozah Medicaid                  $30.9 billion
*Federal le State cozah medicare                   $27.4 billion
*Adang Fed/State cozah dihmi                       $ 9.6 billiion
*Midang khuak ruangah azawmi ca ah            $4.98 billion
* Kuak ruangah nulepa nih thihtakmi ngaktah cawmnak (SSI)    2.6 billion
*Kuak ruangah pumpak/commercial innlo rawkmi                     3.0 billion
*Thilri chuahnak lei ah sunghmi                                                  97 billion
* Cakuak pack 1 nih ngandamnak/thilri lei ah $10.47 sunghnak a chuahpi.

Chinchiah: Hi sunghbaunak vialte tuak tikah, tax petu pawl nih US cozah le Ramkulh cozah ah tax hi, $70.7 billion lengmang pek asi. Chungkhar pakhat ah kum chiar in $616 tax pek asi.

8. Kuak Sertu Pawl Dihmi: Kuak sertu company hna nih kuak zumi an tamnak ding khua an ruat. An thilri zuar khawhnak ding caah le cozah lei ah upadi ning in a lam an ngeih peng nak lai heh tiah tangka thazaang hmang in rian an tuan ve.

*Kuak company hna nih kuak advertise caah le ram hruaitu tonnak caah 8.8 billion           (2011) ah an dih. Nikhat ah 24 million a dih tinak asi.
*US Rampi cozah riantuantu tonnak caah kum fatin $1.5 milliion an dih
*Ramkulh hruaitu congress tonnak ah  $16.6 million (2010) an dih.
*1998 ah hruaitu tonnak ca'h $125 million an dih (Pre. Clinton chan tobacco com             taza cuai lio asi)

9. USA ah Tobacco Hman Ningcang
* High School kailio kan hnu thla tiang a zumi             8.1% (3.4 million)                                                                                                      (pa=19.9%;nu=16.1%)
*High School kailio atu lio a zu cuahmahmi                 12.8% (2.2% cu nu an si)
*K. 18 tang a voikhatnak kuak zuk aa hrawtmi              3,000+ (nifatin)
*K. 18 tang nifatin kuak zu a karhmi                              7,000/nikhat
*K.4-17 kuak zumi pawng um ruangah damlomi            39.6%
*Rian hmunah kuak zuknak dang tein a chiami               75.1%
*Kum tlinglomi nih kuak cawknak kum fatin a dihmi     800 million
*Kuak ruangah kum chiar mizaw thar aa chapmi             8.6 million
*Kuak ruangah ngakcia kum tling lo athi dingmi             6,000,000

                
Kuak zumi ngakchia cu kum tling a nunglomi an tam deuh


Biafunnak

Hi tluk in pumpak,chungkhar, cozah le sizung caah rawhralnak, sunghbaunak, nganfahnak le chiatnak a chuahtertu kuak hi mi vialte nih hrial a herh. Abik in zumtu tha le Krihfa tha a simi hna nih, kuak cu Pathian biakinn (pumsa) hrawktu asi ti kha hngal in, sum le hrial hrimhrim le kuak ral doh a herh. 

Friday, January 24, 2014

Columbus Inn Sang Bik 10

Columbus khua inn sang (skyscrapers) hna hi US ah inn sangbik ah pakhat hmanh an i tel lo nain, Columbus ah pe 500 nak sang inn sangmi (5) a um caah, USA ram chungah pe 500 sang inn sangmi tambik a umnak khua (19) ah ah ah aa tel i, Midwest States 12 chungah (4) nak ah aa tel. Ohio ah pe 500 nak sang inn sang tambik a ummi khua a si.

Nihin ni dirhmun in zoh tikah, Columbus ah pe 180 nak in a sang deuhmi inn sang 30 a um. Pe 400 nak sangmi inn sang 10 a um. A sang bikmi inn (10) hna cu atanglei bantuk in an si.

1. Rhodes State Office Tower
Asan: 629
Dawt: 41
Lim Kum: 1973
Tangka Dihmi: $66 million



2. LaVaque Tower
Asan: 555 ft
Dawt: 47
Lim Kum: 1927
Tangka Dihmi: $8 million



3. William Green Building
Asan: 530
Dawt:33
Lim Kum: 1993
Tangka Dihmi: Theih asi lo

 File:William Green Building-2011 07 12 IMG 0861.JPG

4. Huntington Center
Asan: 512 ft
Dawt: 37
Lim Kum: 1984
Sinak: Huntington Bank Headquarter



5. Vern Riffe State Office Tower
Asan: 503 ft
Dawt: 32
Lim Kum: 1988

 File:VerneRiffeBuilding3.JPG

6. One Nationwide Plaza
Asan: 485 ft
Dawt: 40
Lim Kum: 1976
Sinak: Nationwide Insurance Company Headquarter.

File:Columbus-ohio-nationwide-headquarters.jpg

7. Franklin County Court House
Asan: 464
Dawt: 27
Lim Kum: 1991





8. American Electric Power Building
Asan: 456 ft
Dawt: 31
Lim Kum: 1983
Sinak: AEP Headquarter. US Corporation lian bik 35 chung aa telmi.
File:Columbus-ohio-aep-building.jpg

9. Borden Building
Asan: 438
Dawt: 34
Lim Kum: 1973

PNC (L) le Borden Building

10. Three Nationwide Plaza
Asan: 408
Dawt: 27
Lim Kum: 1989





Atanglei hi hi acunglei inn sangmi 10 an umnak Columbus Skyline a si.


  Columbus Downtown (Chun)


                   Columbus Downtown (Zan)


            Columbus Zanlei Nitlakka





Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....